Ολοκληρώθηκε η επετειακή ομιλία με θέμα «Συνθήκη Ταμασίου, 10 Μαΐου 1525», η οποία πραγματοποιήθηκε στην Ανάβρα Σοφάδων στις 10 Μαΐου 2025.
Ομιλητής ήταν ο Βασίλης Τσαντήλας, Πρόεδρος της Ένωσης Αγραφιώτικων Χωριών Καρδίτσας και Ευρυτανίας.
Τα ιστορικά Άγραφα πορεύτηκαν μέσα στους αιώνες ελεύθερα και αδούλωτα. Πρώτοι κάτοικοι, οι Δόλοπες και οι Αθαμάνες. Άλλοτε φίλοι, άλλοτε εχθροί των Αθηναίων, των Σπαρτιατών, των Μακεδόνων. Υπέκυψαν στους φόρους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών, μα παρέμειναν ανυπότακτοι στους Σλάβους, στους Βούλγαρους, στους Φράγκους. Η καθαρότητα της ντοπιολαλιάς των Αγραφιωτών μαρτυρά τη διαχρονική αυτονομία τους.
Σημείο-σταθμός της ιστορίας, η Συνθήκη του Ταμασίου, που υπογράφηκε στις 10 Μαΐου 1525 επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, με την οποία αναγνωρίστηκε η αυτονομία των Αγράφων. Πρόκειται για μοναδικό γεγονός στον ελλαδικό χώρο, που, δυστυχώς, δεν έχει ακόμη την αναγνώριση που του αξίζει ούτε τοπικά, ούτε πανελλαδικά, ούτε στα σχολικά εγχειρίδια.
Η Ονομασία «Άγραφα»
Κατά την περίοδο της Εικονομαχίας, οι Αγραφιώτες –φανατικοί εικονολάτρες– αρνήθηκαν να δεχτούν την αιρετική πολιτική του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε΄ Κοπρώνυμου. Οι βασιλικοί επίτροποι που εστάλησαν στην περιοχή θανατώθηκαν, με αποτέλεσμα τα μέρη να χαρακτηριστούν «Άγραφα» – δηλαδή μέρη που δεν υπέγραψαν την αιρετική εκείνη εντολή. Όπως μαρτυρεί ο Μιχαήλ Ψελλός:
«Ἄγραφα ἐκλήθησαν τὰ ὀρεινὰ μέρη, ἐπειδή οὐχ μόνον οὐχ ὑπέγραψαν τὴν αἵρεσιν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐξάρχους τοῦ αἱρεσιάρχου τῇ μαχαίρᾳ παρέδωκαν».
Τα Άγραφα: Το Πρώτο Αρματολίκι
Η αντίσταση των Αγράφων υπήρξε τόσο σθεναρή, ώστε ούτε ο Τουραχάν Μπέης (1423–1451), στρατηγός των Οθωμανών, μπόρεσε να τους καταβάλει. Έτσι, ο Σουλτάνος Μουράτ Β΄ δημιούργησε το πρώτο Αρματολίκι στα Άγραφα – ίσως το πρώτο σε όλη τη Βαλκανική.
Η Συνθήκη του Ταμασίου – Οι Επιπτώσεις
Το πλήρες κείμενο της Συνθήκης παρουσίασε για πρώτη φορά το 1926 ο Χρήστος Καλοκαιρινός στην εφημερίδα «Θεσσαλική Φωνή». Η Συνθήκη παραχώρησε προνόμια αυτοδιοίκησης και ελευθερίας στους Αγραφιώτες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η “χρυσή περίοδος των Αγράφων” (16ος – 18ος αιώνας).
Η περιοχή αναπτύχθηκε εκπαιδευτικά και πολιτιστικά. Ιδρύθηκαν σχολεία σε Βραγκιανά, Καστανιά, Ρεντίνα, Φουρνά, Τροβάτο, Καρπενήσι. Η Ορθοδοξία διαφυλάχθηκε, η γλώσσα και η ελληνική ταυτότητα διατηρήθηκαν. Έργα υποδομής –στράτες, γεφύρια, καλντερίμια– άνθισαν, ενώ το εμπόριο και η επικοινωνία με τα κέντρα του Ελληνισμού (Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια) ενίσχυσαν την πολιτιστική τους ακτινοβολία.
Οι Αγώνες των Αγράφων
Παρά τα προνόμια, οι Αγραφιώτες δεν εφησύχασαν. Πρωτοστάτησαν στους αγώνες για την ελευθερία.
- Επανάσταση του 1600 με τον Διονύσιο Φιλόσοφο και τον Άγιο Σεραφείμ.
- Αγώνες του Κατσαντώνη κατά του Αλή Πασά.
- Στις 10 Μαΐου 1821, στο Κεράσοβο, ο Κώστας Βελής, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, κηρύσσει επίσημα την Επανάσταση στα Άγραφα: «Ήρθεν η ώρα με τη θέληση του Θεού να ελευθερώσουμε την πατρίδα… Να πάρουμε τα άρματά μας και να κάνουμε το χρέος μας.»
Ο Ιωάννης Οικονόμου Λαρισαίος γράφει για τον Βελή:
«Εγενναίος, φιλοξενέστατος, ανδρείος Έλλην… Η Πατρίδα να μη λησμονήσει το όνομά του.»
Από τα Κινήματα στην Εθνική Αντίσταση
Η συμβολή των Αγράφων δεν σταματά στην Επανάσταση του 1821. Πήραν μέρος:
- Στα επαναστατικά κινήματα του 1854, 1866, 1878.
- Στους πολέμους 1912–13, Μικρασιατική Εκστρατεία.
- Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο με τον Υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο και τον Νίκο Γεωργούλα.
- Στην Εθνική Αντίσταση 1941–44, τα Άγραφα υπήρξαν Ελεύθερη Ελλάδα, με πρωτοπόρους τους Σιάντο, Σαράφη, Παπαδημητρίου και πλήθος Αγραφιωτών.
- Στον εμφύλιο πόλεμο (1946–49), τα Άγραφα πλήρωσαν βαρύ τίμημα: χιλιάδες νεκροί, ξεριζωμός, καταστροφή.
Τα Άγραφα Σήμερα
Μετά το 1950, τα Άγραφα δεν ανέκαμψαν. Η φτώχεια, η ξενιτιά και η πληθυσμιακή ερήμωση άφησαν βαριά σκιά. Όμως τα Άγραφα κουβαλούν Ιστορία, έμπνευση, φυσικό πλούτο, πολιτισμό, νερά. Είναι η ψυχή της Ελλάδας.
Το 2025 συμπληρώνονται 500 χρόνια ελευθερίας για την περιοχή των Αγράφων. Τίθεται αίτημα για την επίσημη αναγνώριση του ιστορικού της ρόλου και για την απόδοση της θέσης που της αναλογεί στην εθνική ιστορία. Η τοπική μνήμη παραμένει ζωντανή και ανθεκτική, διατηρώντας την ταυτότητα των Αγράφων ως ενεργό και ιστορικά φορτισμένο τόπο..
