Η Ελλάδα καταγράφει εντυπωσιακές επιδόσεις στο προσδόκιμο ζωής, με σημαντικές διαφορές όχι μόνο ανάμεσα στις περιφέρειες, αλλά και ανάμεσα στα δύο φύλα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2023, οι γυναίκες διατηρούν σταθερό προβάδισμα σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας, ζώντας κατά μέσο όρο πέντε χρόνια περισσότερο από τους άνδρες. Η περίπτωση της Στερεάς Ελλάδας ξεχωρίζει, καθώς εκεί η «ψαλίδα» φτάνει τα έξι χρόνια — τη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη διαφορά σε εθνικό επίπεδο.
Η γεωγραφία του προσδόκιμου ζωής
Πρωταθλήτριες στη μακροζωία αναδεικνύονται οι γυναίκες της Ηπείρου, με μέσο όρο ζωής τα 86,5 χρόνια. Η περιοχή συνολικά κατατάσσεται δεύτερη στην Ελλάδα, με το προσδόκιμο να αγγίζει τα 83,7 έτη. Ωστόσο, ανδρές και γυναίκες μαζί, τα «πρωτεία» κατέχουν τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, όπου ο μέσος όρος ζωής φτάνει τα 83,8 χρόνια. Εκεί οι γυναίκες ζουν κατά μέσο όρο 86,2 χρόνια, ενώ οι άνδρες φτάνουν τα 81,4. Η εικόνα αυτή δεν θεωρείται τυχαία, καθώς νησιά όπως η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος και ιδιαίτερα η Ικαρία έχουν συνδεθεί διεθνώς με υψηλά ποσοστά μακροβιότητας.
Στην τρίτη θέση ακολουθεί το Νότιο Αιγαίο με μέσο όρο ζωής τα 82,7 έτη, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι εκεί παρατηρείται και η μικρότερη απόσταση ανάμεσα στα δύο φύλα: μόλις 4,2 χρόνια. Αντίθετα, η Ανατολική Μακεδονία καταγράφει τα χαμηλότερα ποσοστά, με το συνολικό προσδόκιμο να περιορίζεται στα 80,7 χρόνια και τη διαφορά ανδρών – γυναικών να φτάνει τα 5,6. Σε εθνικό επίπεδο, το μέσο προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων διαμορφώνεται στα 81,8 έτη (84,4 για τις γυναίκες και 79,2 για τους άνδρες).
Τι δείχνουν τα προφίλ των αιωνόβιων
Η μακροζωία δεν είναι μόνο αριθμοί. Μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που φτάνουν τα 100 χρόνια έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: συχνότερα είναι γυναίκες, μεγαλωμένες σε αγροτικές περιοχές και πρωτότοκες. Χαρακτηρίζονται από αισιοδοξία, κοινωνικότητα, χιούμορ, πνευματικά ενδιαφέροντα και πίστη, ενώ αποφεύγουν το κάπνισμα και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Συνεχίζουν να κινούνται σωματικά, να απολαμβάνουν μικρές καθημερινές χαρές και να συμμετέχουν ενεργά σε κοινωνικές δραστηριότητες.
Όπως τονίζουν οι ειδικοί, δεν γερνούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο ρυθμό. Υπάρχουν εκείνοι που εμφανίζουν τα σημάδια του χρόνου νωρίτερα και άλλοι που τα αποφεύγουν για δεκαετίες. Η ποιότητα της οικογενειακής ζωής, η ψυχική ηρεμία και οι προληπτικοί ιατρικοί και οδοντιατρικοί έλεγχοι αποτελούν σημαντικά θεμέλια για «καλά γεράματα».
Ο ρόλος των γονιδίων και της ιατρικής
Η κληρονομικότητα έχει επίσης καθοριστική σημασία. Οι απόγονοι αιωνόβιων έχουν αυξημένες πιθανότητες να αγγίξουν τα 100 χρόνια, καθώς κληρονομούν γονίδια που ευνοούν τη μακροζωία. Από την άλλη πλευρά, μεταλλάξεις όπως αυτές που σχετίζονται με καρκινογόνα γονίδια μπορούν να περιορίσουν τη διάρκεια ζωής. Παράλληλα, οι πρόοδοι στην ιατρική υπόσχονται ότι η καλύτερη αντιμετώπιση καρδιαγγειακών παθήσεων, εγκεφαλικών επεισοδίων και κακοηθειών μπορεί να αυξήσει το μέσο όρο επιβίωσης έως και 15 χρόνια.
Ανδρές και γυναίκες: δύο διαφορετικές πορείες
Έρευνα του ΕΚΠΑ με δείγμα 400 αιωνόβιους σε όλη την επικράτεια αποκάλυψε ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα φύλα. Οι γυναίκες τείνουν να έχουν χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, υψηλότερα ποσοστά χηρείας και μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα σε νέες συνθήκες. Είναι πιο κοινωνικές και ευαίσθητες απέναντι στις ανάγκες των άλλων, ενώ η αισιοδοξία τους σχετίζεται με εξωτερικούς παράγοντες που θεωρούν ότι επηρεάζουν την υγεία τους.
Οι άνδρες, από την άλλη, παρουσιάζουν πιο έντονη γενετική σύνδεση με τη μακροβιότητα, καθώς συχνά έχουν αιωνόβιους συγγενείς πρώτου βαθμού. Στο επίπεδο της προσωπικότητας, ξεχωρίζουν για την αυτονομία τους: πιστεύουν στις δικές τους δυνάμεις, φροντίζουν ενεργά την υγεία τους και ταυτόχρονα αναγνωρίζουν ότι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την πορεία τους. Εμφανίζουν υψηλότερη αισιοδοξία σε σχέση με τις γυναίκες και ισχυρότερη αίσθηση ελέγχου της ζωής τους.
Η σημασία της αυτοαξιολόγησης
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της έρευνας είναι η εικόνα που έχουν οι ίδιοι οι αιωνόβιοι για την υγεία τους. Παρά την προχωρημένη ηλικία, αξιολογούν την κατάσταση τους πιο θετικά από όσο θα περίμενε κανείς. Η συντροφιά της οικογένειας ή φροντιστών, οι καλές σχέσεις με τα παιδιά και η απουσία μοναξιάς ενισχύουν αυτό το αίσθημα. Αντίθετα, η παχυσαρκία επιδρά αρνητικά στην αυτοαντίληψη της υγείας.