Γράφει ο Αλέξανδρος Χουλιάρας
Το χαλινάρι είναι λέξη ελληνική, χαλινάρι < στην ελληνιστική χαλινάριον < αρχ. χαλινός και κημός, όμως ως… γνήσιοι ελληνότουρκοι το λέμε και γκέμι (τουρκ. gem). Το χαλινάρι το χρησιμοποιούσαμε πρώτα ως εργαλείο υποταγής και υποδούλωσης και δεύτερον ως εργαλείο κατεύθυνσης και καθοδήγησης.
Η καπιστράνα ή καπίστρι είναι δερμάτινη και αποτελεί μια λάιτ εκδοχή των γκεμιών και αφορούσε κυρίως την καθοδήγηση, του καπστρανωμένου. Καπίστρι εμείς συνηθίζαμε να λέμε το λητάρι της καπ(ι)στράνας, το καπιστρόσχοινο που κρατούσε ο μουλαρογαϊδουριάρης οδηγός. Λεξικογραφικά είναι: καπ(ι)στράνα ή καπίστρι < μεσν ελλ. καπίστρι(ν) < ελληνισ. κοινή καπίστριον <λατ. capistrum. Στα αρχαία ελληνικά λεγόταν «φορβειάς».
Το καπίστρι εμπλούτισε τη φιλολογική μας λαογραφία με τις φράσεις: «Του ΄βαλε καπίστρι» (τον σκλάβωσε) «έβγαλε το καπίστρι» (απελευθερώθηκε) «δε σ΄κών΄ καπίστρι» (δε σκλαβώνεται)
Υπάρχει ένα χαλινάρι που μας το φοράει η ίδια η φύση, μέσα στα πλαίσια της Θείας Οικονομίας, στο οποίο αν δεν πειθαρχήσουμε θα τιμωρηθούμε άτεγκτα και βέβαια δεν αναφέρομαι στο «χαλινό της βαλάνου» που πολλούς νεαρούς -και όχι μόνο- βασάνισε στην σεξουαλική τους άνοιξη.
Με την είσοδό μας στον πολιτισμό εφευρέθηκε ένα άλλο χαλινάρι, που το φόρεσαν οι αφέντες στους δούλους. Ο πολιτισμός αποχαλίνωσε τους αφέντες και χαλίνωσε έτι περισσότερο τους δούλους.
Ένα άλλο χαλινάρι εφηύραν αφέντες και δούλοι για τα εξημερωμένα τους ζώα. Το σκληρότερο ίσως χαλινάρι εφευρέθηκε και φορέθηκε στα φορτιάρικα ζώα.
Την άνοιξη που ο Έρωτας χαριεντίζετο στα χόρτα και στα λούλουδα, ο Μάρκος μου –το μουλάρι μου- σκλαβωμένο στην καπστράνα του, ιδροκοπούσε στα χωράφια και στα τρόχαλα.
Το μουλάρι των βουνών πειθαρχούσε με το σκληρότερο όλων των χαλιναριών, τη πείνα και την ταλαιπωρία. Δεν ήταν τόσο εξημερωμένο, όσο υποταγμένο ζώο. Έλεγαν: «το μουλάρι και η γυναίκα, όταν είναι ξαπόστατα, σκέφτονται σαράντα φορές τη μέρα να σε σκοτώσουν!» Ως υβρίδιο (μούλος) δεν είχε οργασμικές εξεγέρσεις, ήταν όμως επικίνδυνο όταν επαναστατούσε στην σκληράδα του αφεντικού.
Οι επαναστατικές εξεγέρσεις του μουλαριού, μηδέ εξαιρουμένης και της Κούλας μου, αντιμετωπιζόταν με μια γερή καπιστράνα, που το επίρινο τμήμα της (η μυτιά της) ήταν σιδερένιο. Το ξύλο είναι αναποτελεσματικό!
Όταν το φορτιάρικο ήταν τσαμούσικο και ανυπότακτο τότε, έσφιγγαν τους γνάθους του με μια θηλειά τη λεγόμενη «χαβιά» και αν ήταν αναποτελεσματική έδεναν στο στόμα του δυο ξύλα, τη λεγόμενη «χαβασιά». Σ΄ αυτές τις περιπτώσεις ένα σύνηθες ενισχυμένο μέσο κατεύθυνσης ήταν το διπλό καπίστρι και μηχανισμός ευστάθειας του αναβάτη ή του φορτίου ήταν οι αμασχαλιές.
Το χαλινάρι ήταν χρήσιμο στα μουλάρια και στ΄ άλογα. O γάιδαρος δεν ήταν τόσο ζόρικος. Ήταν καρτερικός στη σκληρή δουλειά και στη «γαϊδουριά» του αφεντικού, όμως ήταν ανεβάσταγος στις αισθησιακές προκλήσεις των γαϊδούρων και γενικά στις «επαναστάσεις της σαρκός». Το Μάη όταν γύρω του «έστηνε ο έρωτας χορό» κι οι γαϊδάρες προκλητικά κουνάγαν τις ουρές τους, αυτός βρισκόταν τριπλοσκλαβωμένος με την καπιστράνα και γκάριζε σπαρακτικά.
