Δεν υπάρχει πιο βαριά πράξη ατίμωσης από το να στερείς σε έναν νεκρό τον σεβασμό που του οφείλεται. Η σκύλευση, είτε με την κυριολεκτική βεβήλωση του σώματος είτε με την άρνηση της ταφής και της απόδοσης των τιμών που του πρέπει, δεν αποτελεί απλώς εκδίκηση προς τον εχθρό· είναι ύβρις απέναντι στην ανθρώπινη υπόσταση και στους άγραφους νόμους που κρατούν την κοινωνία όρθια.
Η ελληνική γραμματεία το γνωρίζει καλά. Ο Όμηρος περιγράφει τον Αχιλλέα να σέρνει το σώμα του Έκτορα γύρω από τα τείχη της Τροίας, σε μια πράξη που ξεπερνούσε το μίσος και άγγιζε την ανίερη βεβήλωση. Χρειάστηκε η ικεσία του Πριάμου, που έσκυψε ταπεινωμένος μπροστά στον δολοφόνο του παιδιού του, για να επιστρέψει το σώμα στον πατέρα του. Ο Σοφοκλής, αιώνες μετά, έδωσε στην Αντιγόνη φωνή για να εκφράσει την ίδια αλήθεια: ότι ο νεκρός έχει δικαίωμα στην ταφή, ανεξάρτητα από τις πολιτικές ή στρατιωτικές σκοπιμότητες. Η στέρηση αυτής της τιμής συνιστά την ύψιστη αδικία.
Αν όλα αυτά φαίνονται ιστορία, η σύγχρονη Ελλάδα αποδεικνύει πως το μάθημα παραμένει ανεκπλήρωτο. Οι νεκροί των Τεμπών δεν σκυλεύονται από άρματα και αλυσίδες, αλλά από την αδιαφορία, τη συγκάλυψη, τη σιωπή. Η απώλεια των δεκάδων νέων ζωών μετατράπηκε σε ανοιχτή πληγή που η πολιτεία επιχειρεί να καλύψει με καθυστερήσεις, με υπεκφυγές, με μια αμήχανη διαχείριση που προσβάλλει αντί να παρηγορεί. Το αποτέλεσμα είναι πως οι οικογένειες των θυμάτων δεν πενθούν απλώς· βιώνουν καθημερινά τη σκύλευση της μνήμης των παιδιών τους.
Μέσα σε αυτό το τοπίο, η απεργία πείνας του Πάνου Ρούτσι, πατέρα θύματος, δεν είναι μόνο προσωπική κραυγή αγωνίας. Είναι μια πράξη αντίστασης που μας θυμίζει την Αντιγόνη: μια στάση που φωνάζει ότι ο σεβασμός προς τους νεκρούς είναι υπεράνω νόμων και πολιτικών συμφερόντων. Ο Ρούτσι ρισκάρει τη ζωή του για να αναγκάσει την κοινωνία να κοιτάξει ξανά την αλήθεια που προσπαθεί να θάψει.
Οι κοινωνίες κρίνονται από τον τρόπο που τιμούν τους νεκρούς τους. Από την Ιλιάδα μέχρι την Αντιγόνη, η ελληνική παράδοση φωνάζει ότι ο νεκρός αξίζει δικαιοσύνη και μνήμη. Στην Ελλάδα των Τεμπών, η άρνηση να αποδοθούν αυτά ισοδυναμεί με τη χειρότερη μορφή σκύλευσης: όχι στο σώμα, αλλά στη μνήμη και στις ψυχές. Και αυτή η ύβρις βαραίνει τους ζωντανούς πολύ περισσότερο απ’ όσο τους νεκρούς.
Το δίδαγμα της ελληνικής παράδοσης είναι ξεκάθαρο: ο σεβασμός προς τους νεκρούς δεν είναι προαιρετικός, είναι θεμέλιο του ανθρώπινου πολιτισμού. Από τον Όμηρο μέχρι τον Σοφοκλή και τη νεότερη παράδοση, η ταφή και η τιμή του νεκρού είναι καθήκον ιερό, που υπερβαίνει τους νόμους των ισχυρών και τις σκοπιμότητες της εξουσίας.
Η τραγωδία των Τεμπών μάς φέρνει αντιμέτωπους με αυτή την αλήθεια. Οι οικογένειες ζητούν δικαιοσύνη όχι για εκδίκηση, αλλά για να αποδοθεί ο στοιχειώδης σεβασμός στη μνήμη των παιδιών τους. Η απεργία πείνας του Πάνου Ρούτση λειτουργεί ως σύγχρονη υπενθύμιση του χρέους όλων μας.
Και τότε αντηχεί η φωνή της Αντιγόνης:
«Οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν.»
Δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για να αγαπώ.
Με τον Πάνο Ρούτσι μέχρι τέλους.
