Γράφει ο Κωνσταντίνος Καούκης*, Δασοπόνος Msc

Το Εργαστήριο Δασικής Υδρολογίας του «Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων» του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «ΔΗΜΗΤΡΑ», διαθέτει στην περιοχή Αγίου Νικολάου Ευρυτανίας μετεωρολογικό και υδρολογικό σταθμό που λειτουργούν από το 1972. Ο μετεωρολογικός σταθμός βρίσκεται σε υψόμετρο 1120 μ. και συλλέγει μετεωρολογικά δεδομένα για 48 έτη.

Η περιοχή της Ευρυτανίας «χτυπήθηκε» από το πέρασμα του μεσογειακού κυκλώνα «ΙΑΝΟΣ» την 17η-19η Σεπτεμβρίου 2020. Η ανάλυση της βροχόπτωσης από δύο διαφορετικές θέσεις μέτρησης, έδωσε ένα συνολικό ύψος βροχόπτωσης 340 mm. Η κατανομή της στις τρεις μέρες που διήρκεσε το φαινόμενο έχει ως εξής:

14 mm την 17η Σεπτεμβρίου 2020

244 mm την 18η Σεπτεμβρίου 2020 και

82 mm την 19η Σεπτεμβρίου 2020

Από τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία του Εργαστηρίου της Δασικής Υδρολογίας διαπιστώνουμε πως το ύψος βροχής των 244 mm στη διάρκεια ενός 24ώρου δεν έχει καταγραφεί άλλη φορά στην περιοχή από το 1972. Η μεγαλύτερη τιμή 24ώρου που είχε παρατηρηθεί ήταν την 12η Ιανουαρίου 1997 με 188 mm.

Διάγραμμα κατανομή της ωριαίας βροχόπτωσης του επεισοδίου:

Τα αποτελέσματα της βροχόπτωσης της 17ης–19ης Σεπτεμβρίου καταγράφηκαν στο σταθμηγράφο που διαθέτει το εργαστήριό μας στην περιοχή για τη μέτρηση της απορροής. Τα αποτελέσματα από τη ραγδαιότητα του φαινομένου αποτυπώνονται στις εγκαταστάσεις που είναι τοποθετημένος ο σταθμηγράφος στη Φωτογραφία 1, όπου βλέπουμε τη δεξαμενή ηρεμίας με τον εκχειλιστή, να έχει γεμίσει από φερτά υλικά, τα οποία παρασύρθηκαν από την λεκάνη απορροής του συγκεκριμένου ρέματος, αλλάζοντας άρδην την κατάσταση που υπήρχε πριν την καταιγίδα (Φωτογραφία 2).

Σημειώνουμε ότι η λεκάνη απορροής του ρέματος αυτού είναι 1470 στρέμματα, είναι πλήρως δασωμένη με δάσος ελάτης και το έδαφός της είναι μετρίως βαθύ έως βαθύ με μέση κλίση περίπου 30%, πηλοαμμώδους – αργιλοπηλώδους υφής και εδράζεται σε ψαμμιτικό σχιστόλιθο. Επίσης στην εν λόγω πειραματική λεκάνη δεν έχουν πραγματοποιηθεί υλοτομικές και χωματουργικές επεμβάσεις κατά τα τελευταία χρόνια, οι οποίες θα μπορούσαν να σχηματίσουν ασύνδετα αδρανή υλικά.

Γίνεται έτσι αντιληπτό ότι η εμφάνιση ακραίων επεισοδίων βροχόπτωσης στο άμεσο μέλλον, ακόμα και σε πλήρως δασωμένες λεκάνες απορροής, θα έχει δυσμενή αποτελέσματα στα κατάντη και ειδικότερα στις πεδινές περιοχές, όπου στις περισσότερες περιπτώσεις παρατηρούνται ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στις κοίτες των ρεμάτων.

Κύριο συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι θα πρέπει η πολιτεία να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα ορεινά υδρονομικά έργα, βάζοντας νέους κανόνες στην αναγκαιότητα κατασκευής τους. Σκοπός τους θα πρέπει να είναι η ρύθμιση της δίαιτας της ροής για το μετριασμό των μέγιστων παροχών, αλλά πολύ περισσότερο για τη συγκράτηση των φερτών υλών στα ανάντη των πλαγιών και τις κοίτες των ορεινών ρεμάτων, παρόμοιου εδαφικού υποβάθρου.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί επίσης στις περιοχές όπου οι ανθρώπινες παρεμβάσεις στις πεδινές περιοχές έχουν αλλοιώσει δραματικά τις ροές των υδάτων, με δυναμικούς περιορισμούς στη φυσική κοίτη. Επομένως, σε περίπτωση εκδήλωσης αντίστοιχης νέας καταιγίδας, το νερό προσπαθώντας να ακολουθήσει την φυσική του ροή, θα δημιουργήσει με βεβαιότητα πολύ δυσμενή αποτελέσματα.

Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε ακόμη, ότι σοφά η Δασική Υπηρεσία, διαβλέποντας την αναγκαιότητα διαχείρισης του νερού ως αναγκαίου φυσικού αγαθού για την ανάπτυξη της χώρας, ίδρυσε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1960 τη Διεύθυνση Ορεινών Υδρονομικών Έργων και Συντηρήσεως Λεκανών Απορροής. Τα έργα που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο εκείνη έδωσαν ουσιαστικές λύσεις στο χειμαρρικό πρόβλημα που τότε μάστιζε τη χώρα. Σήμερα όμως διαμορφώνονται νέα δεδομένα, τόσο ως προς το ανθρωπογενές περιβάλλον όσο και ως προς την εμφάνιση πιο συχνών ακραίων βροχοπτώσεων. Θα πρέπει λοιπόν, η Γενική Διεύθυνση Δασών να επανέλθει για τον επανασχεδιασμό των αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων στις ορεινές περιοχές που προφανώς προσφέρουν προστασία και στις πεδινές εκτάσεις της χώρας.

* Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ “ΔΗΜΗΤΡΑ”

  Εργαστήριο Δασικής Οικολογίας & Υδρολογίας