Δημήτρης Σαξώνης: Ο Πρώτος Μάρτυρας του Ε.Λ.Α.Σ σε ανοιχτή μάχη, στο Κρίκελλο Ευρυτανίας

Γράφει η Αθανασία Παν. Κατσικερού – Φλώρου

Οι Ελασίτες με μάτια «κόκκινα απ’ την αγρύπνια» ακολουθούν τον Άρη Βελουχιώτη, τον Πρωτολάτη της Αντίστασης, στα μετερίζια του Αγώνα κατά των Ιταλών, των Γερμανών και των ντόπιων συνεργατών τους. Στις 28 του Οκτώβρη, φτάνουν στο αγαπημένο χωριό του Άρη, στο Κρίκελλο Ευρυτανίας. Απιθώνουν τους καημούς και τα ονείρατά τους στα ελατόκλαρα της Κουφόβρυσης. Είχαν πληροφορηθεί πως 500 Ιταλοί, επιφορτισμένοι να συναντήσουν, να καταδιώξουν και να εξοντώσουν τους αντάρτες που είχαν χτυπήσει το ιταλικό τμήμα στη Ρεκά, έφυγαν απ’ το χωριό για το Καρπενήσι, αφήνοντας πίσω τους 30 περίπου στρατιώτες, γιατί αρρώστησε ένα μουλάρι τους, με την εντολή αν δε γίνει καλά, να το σκοτώσουν και να τους ακολουθήσουν.

Από την τρίτομη εγκυκλοπαίδεια “1940-1945 Ιστορία της Αντίστασης”

Ανάμεσά τους, ένας καλοκάμωτος, καλοΐσκιωτος άντρας, ορμηνεύει τα παλληκάρια της 3ης ομάδας. Είναι ο καπετάνιος τους, ο Δάσκαλος Δημήτρης Σαξώνης, «ο Δασκαλάκης», όπως τον ξαναβάφτισαν στην κολυμπήθρα της ανυπόταχτης Ρωμιοσύνης οι συνοδοιπόροι του.

Η συνάντηση με τον Βελουχιώτη και η πολιτικοποίηση

Στη Λαμία, για τρία χρόνια μαθήτευσε στο Σχολαρχείο «το Ελληνικόν Σχολείον», το παλαιότερο σχολείο της Μέσης Εκπαίδευσης μεταξύ του τετραταξίου Δημοτικού και του Γυμνασίου. Γράφτηκε στο Γυμνάσιο κι εκεί γνωρίστηκε με τον Θανάση Κλάρα, που έδειχνε τη μεγάλη προτίμηση, την πραγματική αγάπη του κι εκτίμηση σ’ όλα τα φτωχόπαιδα. Δεν ήταν μόνο η καλοσύνη του και ο αλτρουισμός του που τον φέρανε δίπλα τους να τα βοηθήσει. Χώρισαν, όταν ο Κλάρας έφυγε για τη Λάρισα να σπουδάσει στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή, στα 1919. Ο Σαξώνης, μετά το Γυμνάσιο, δούλεψε υπάλληλος σ’ ένα μαγαζί στο Λιανοκλάδι. Δεν άντεξε, όμως, την καταπίεση, την εκμετάλλευση και τη βαρβαρότητα του αφεντικού. Τα παράτησε και γύρισε στη Λαμία να συνεχίσει τις σπουδές του. Έδωσε εξετάσεις και πέρασε στο Διδασκαλείο που δημιουργήθηκε το 1914, όταν Υπουργός Παιδείας ήταν ο Λαμιώτης Ιωάννης Τσιριμώκος. Οργανώθηκε στην Ο.Κ.Ν.Ε. (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Ορκίστηκε να τιμήσει το λειτούργημα του Δασκάλου. Στις αποσκευές του μυαλού του οι νουθεσίες του πρωτοπόρου Παιδαγωγού, Μιχάλη Παπαμαύρου, Διευθυντή στο Διδασκαλείο Λαμίας, (1928-1933) : «Όταν λέμε δάσκαλο, δεν εννοούμε κείνον που ξέρει πολλά παιδαγωγικά γράμματα, ούτε κείνον που διδάσκει καλά. Καλός παιδαγωγικός δάσκαλος είναι κείνος που κοντά σ’ αυτά έχει και την ικανότητα να ενώνεται ψυχικά με τα παιδιά…».

Ασπάστηκε τις επαναστατικές ιδέες, τις προωθημένες θέσεις, τις τολμηρές καινοτομίες, την προσήλωση στον δημοτικισμό και στις προτροπές του Δημήτρη Γληνού, που δεν ήθελε «το σχολείο-φυλακή, το σχολείο-υπνωτήριο, το σχολείο- οδοστρωτήρα και Προκρούστη των ψυχών, το σχολείο που δίδει χαρτιά και τίποτε άλλο, το σχολείο που παραγκωνίζει τη γνώση των πραγμάτων και την άσκηση των παιδικών δεξιοτήτων». Διορισμένος στη Θεσσαλονίκη, πρωτοστάτησε για μια καλύτερη Παιδεία. Ηγήθηκε σε πορείες κατά των αυταρχικών κυβερνήσεων και των «μαγκουροφόρων τραμπούκων». Συμμετείχε ενεργά σε απεργίες που απαιτούσαν ηρωισμό, αφού είχαν κριθεί ως παράνομες.

Ο Δημήτρης Σαξώνης με τη γυναίκα του Μαρία και τα παιδιά τους Βασιλική και Νίκο

Η 14η Γενική Συνέλευση της ΔΟΕ, στην οποία ο Σαξώνης συμμετείχε σαν αντιπρόσωπος, ψήφισε παμψηφεί τις θέσεις που πρότεινε η «Αριστερή Παράταξη Δασκάλων». Το κύμα τρομοκρατίας ήταν πρωτοφανές εναντίον χιλιάδων αντιφρονούντων που κατέβαιναν στους δρόμους και συγκρούονταν με τα μπουλούκια των χαφιέδων και των δυνάμεων καταστολής. Ήταν στέλεχος του ΚΚΕ, Γενικός Γραμματέας της Ομοσπονδίας Δημοσίων Υπαλλήλων Μακεδονίας-Θράκης, Αντιπρόσωπος της Γενικής Συνελεύσεως της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας. Για τη συνδικαλιστική του δράση είχε απολυθεί ένα διάστημα. Από το 1935 ως το 1940 υπηρέτησε στα Βάγια Θηβών.

Έβλεπε πόσο κινδύνευαν οι μαθητές του από τις διαταγές του δικτάτορα Μεταξά που τους υποχρέωνε να εντάσσονται στην Εθνική Οργάνωση Νέων (ΕΟΝ), αφού αυτό ήταν το πολιτικό τους διαβατήριο για τη μόρφωση. Τους ανάγκαζε να γράφουν «λυσσόδηκτες» εκθέσεις, να παρευρίσκονται και να χειροκροτούν για το κάψιμο των «ερυθρών» βιβλίων, να χαιρετούν φασιστικά, αυτόν που αναλαμβάνοντας Υπουργός Παιδείας στα 1938 δήλωσε:

«Κύριοι, είμαι αποφασισμένος εάν παρουσιαστή οιαδήποτε αντίδρασις να την θραύσω κατά τρόπον αμείλικτον. Θα σας παρακαλέσω επομένως επί του ζητήματος αυτού να μην μου παρουσιασθή ποτέ από κανέναν εκπαιδευτικόν αντίδρασις, όχι φανερά βέβαια που δεν θα το κάμνη, αλλά ούτε υπόκωφος…». Η Εκπαίδευση είχε μετατραπεί σ’ έναν ταξικό, αυταρχικό, ακραία εθνικιστικό και φιλοφασιστικό ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους…

Η φυλάκιση και η παράδοση στους Ιταλούς

Όταν ξέσπασε φωτιά στο Ειρηνοδικείο του χωριού, τον χειμώνα του 1940 και κάηκαν όλα τα έγγραφα, οι «νομιμοφρονούντες» βρήκαν την ευκαιρία να τον κατηγορήσουν, να τον συλλάβουν στο σπίτι του, μπροστά στα μάτια των μικρών παιδιών του, και να τον φυλακίσουν στην αρχή στα κρατητήρια της αστυνομίας Βαγίων και στη συνέχεια στις φυλακές Θηβών και στις φυλακές Αβέρωφ. Η δικτατορία του Μεταξά τον παρέδωσε σιδηροδέσμιο στους ομοϊδεάτες τους Ιταλούς φασίστες, τον Γενάρη του 1941. Μετά λίγο καιρό δραπέτευσε και εντάχτηκε στις πρώτες ελασίτικες ομάδες του Άρη Βελουχιώτη.

Το ηρωικό τέλος στο Κρίκελλο

Αρχές του Φθινοπώρου του 1942, άκουσε πως ο Θανάσης Κλάρας, παλιός του φίλος και συμμαθητής, βρισκόταν στην Πέρα Χωμίριανη (Ανατολή) Φθιώτιδας. Πήρε αμέσως, τη μεγάλη απόφαση. Φώλιασε στο δισάκι του, αυτό που για χρόνια δίδασκε στους μαθητές του: «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή», και παρουσιάστηκε στην ανταρτοομάδα. Ο Άρης έδωσε εντολή να γίνει συγκέντρωση των κατοίκων στην εκκλησία για να τους μιλήσει και για να δώσουν όρκο βαρύ οι νέοι αντάρτες. Πιστός σύντροφος του Βελουχιώτη, που του ανέθετε τις πιο εμπιστευτικές αποστολές. Σε μια απ’ αυτές, στις 2 του Οκτώβρη, στις 4 τα ξημερώματα, τον έστειλε να επιδώσει στον Σταθμάρχη της χωροφυλακής Κρικέλλου το γραπτό μήνυμα:

«Πρέπει να πάψετε να συνεργάζεστε με τους Ιταλούς και να προσχωρήσετε σε μας, που πολεμάμε ενάντια στους καταχτητές. Απαραίτητο για την προσχώρηση αυτή θέτουμε την παράδοση των όπλων σας, τα οποία θεωρούμε ιταλικά και κατά συνέπεια εχθρικά για μας. Πάσα καθυστέρησις, θα εκληφθεί ως άρνηση, οπότε θα βρεθούμε στην ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε βία. Επίσης σας γνωρίζουμε ότι ο σταθμός είναι κυκλωμένος από όλες τις μεριές και κάθε απόπειρα αποδράσεώς σας θα σας στοιχίσει πολύ ακριβά.»

Ο Καπετάν-Δασκαλάκης περίμενε ώρα πολλή, μέχρι να του δώσουν την απάντηση πως δεν επρόκειτο ν’ αντισταθεί κανείς τους στον Πρωτοκαπετάνιο του, που αφόπλισε τους χωροφύλακες χωρίς να χυθεί αίμα.

(…)

Βλέπει τον Βελουχιώτη να πετάγεται απ’ το καλύβι του παπα-Οδυσσέα Κρικέλλα, να τους χωρίζει σε τρεις ομάδες και να διατάζει τον Νικηφόρο με την ομάδα του να τους καλύπτει απ’ τη μεριά του όγκου των Ιταλών. Οι άλλες δυο ομάδες, παίρνοντας όλα τα μέτρα ασφαλείας, ακούνε τον Άρη: «αν καθ’ οδόν πέσουμε απάνω τους θα αναπτυχθούμε αμέσως και θα τους χτυπήσουμε, να τους αιφνιδιάσουμε και να τους τσακίσουμε….».

Οι Αντάρτες ακροβολίζονται δεξιά και αριστερά του δρόμου και εφορμούν στους ανυποψίαστους Ιταλούς, που ανεβαίνουν τον δρόμο για το Καρπενήσι, φωνάζοντας τη γνωστή ιαχή «Αέρα!». Το προβάδισμα το έχει η ομάδα του Σαξώνη, ο οποίος ψηλός και λεβεντόκορμος διακρίνεται από παντού. Ο θάνατος καραδοκεί. Σε λιγότερο από μισή ώρα η μάχη τελειώνει. Σε τούτο το άγριο «αναρόχασμα», ο Δημήτρης Σαξώνης σωριάζεται στο χώμα.

28-10-1942 – Ο Πρώτος Μάρτυρας του Λαϊκού Στρατού σε ανοιχτή μάχη:

Δημήτρης Σαξώνης (Δασκαλάκης)

Αγία Παρασκευή, Κρίκελλο

Ο συναγωνιστής του, ο Κρικελλιώτης Νίκος Μπαλκούρας, γράφει πως «ενώ οι Ιταλοί παραδίδονται, τρεις το βάζουν στα πόδια. Τους βλέπει ο αντάρτης Δασκαλάκης και τρέχει να τους προλάβει. Επειδή, όμως, φορούσε ιταλική χλένη- παλιότερο λάφυρο – άλλος αντάρτης που τον έβλεπε να τρέχει, τον εξέλαβε για Ιταλό και τον πυροβόλησε… Έκλαψαν όλοι πικρά. Ο αντάρτης που τον χτύπησε, συγκινημένος αποπειράθηκε ν’ αυτοκτονήσει. Όμως, οι άλλοι συναγωνιστές του τον πρόλαβαν λέγοντας: ό,τι έγινε-έγινε, δεν θα διπλώσουμε τώρα το κακό…»

*Όλο το ιστορικό αφιέρωμα στο www.eyrytixn.blogspot.com