Στα σχολικά, εφηβικά και τα μετέπειτα χρόνια μου, κανένας δεν μου εξήγησε την σημασία της ευρέως διαδεδομένης λέξης και έννοιας “Ψωροκώσταινα”. Την θεωρούσα όπως οι περισσότεροι κάτι το υποτιμητικό, μια λέξη που παρέπεμπε στον “φτωχό συγγενή” και κατ’ επέκταση στην άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας, και στην ίδια την πολύπαθη Ελλάδα. Αφορμή για να ερευνήσω και να ξεδιαλύνω τα της “Ψωροκώσταινας” ήταν γύρω στο 2002 τα λόγια μιας αείμνηστης υπερήφανης Μικρασιάτισσας, της κυρά-Άννας στη Νέα Ιωνία :
– Καλά, μην κοιτάτε, εσείς είστε αρχόντισσες, ενώ εμείς είμαστε από την “Ψωροκώσταινα”, υποστηρίζοντας ίσως με περηφάνια την καταγωγή της, στις φαντασμένες, ψηλομύτες άλλες Νεο-Ιωνιώτισσες, που δεν το καταλάβαιναν κιόλας.
Το ‘ψαξα από τότε, να δω πόσο δίκιο είχε η κυρά-Άννα.
“Ψαροκώσταινα” ή “Ψωροκώσταινα”, ήταν το παρατσούκλι της Πανωραίας Χατζηκώστα ή Χατζηκώσταινας, καταγόμενης από αρχοντική οικογένεια των Κυδωνιών (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας. Στις 26 Ιουνίου 1821 οι Τούρκοι για να εκδικηθούν την πυρπόληση ενός δίκροτου καραβιού από τους επαναστατημένους Έλληνες στις 27 Μαΐου 1821 στην Ερεσσό, πυρπόλησαν το Αϊβαλί. Από την αγριότητα των Οθωμανών δεν γλύτωσαν, ο άνδρας και τα πέντε παιδιά της Πανωραίας, που κατεσφάγησαν. Κατά αγαθή συγκυρία τότε, ένας ναύτης την βοήθησε μαζί με άλλους κι ανέβηκε σ’ ένα καράβι που ξεμπάρκαρε στα Ψαρά. Εκεί, πάμφτωχη κι ολομόναχη οι συντοπίτες της και κυρίως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος (δάσκαλος της ακαδημίας των Κυδωνιών), την βοήθησαν και την προστάτεψαν ώσπου να ταξιδέψει για το Ναύπλιο, ως “Ψαροκώσταινα” πλέον. Δύσκολα χρόνια, δύσκολη και η ζωή της “Ψαροκώσταινας” ! Ζούσε από την ελεημοσύνη και από τη δουλειά, ως πλύστρα και ως αχθοφόρος. Η κάποτε αρχόντισσα είχε παραμελήσει τόσο πολύ τον εαυτό της, που τα αλητάκια της εποχής την πείραζαν και την φώναζαν “Ψωροκώσταινα”. Με την επέλαση του Ιμπραήμ περί το 1824, έπεσε πολλή φτώχεια και ορφάνια στη χώρα. Η “Ψωροκώσταινα”, ανέλαβε υπό την προστασία της 15 ορφανά και γι’ αυτά δούλευε απ’ το πρωί ως το βράδυ. Αυτό που έμενε στην ιστορία όμως, ήταν η χειρονομία της περί το 1826 στον έρανο που γινόταν για στήριξη των πολιορκημένων Μεσολογγιτών. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς της εποχής και συγκεκριμένα ο Ευάγγελος Δαδιώτης, η “Ψωροκώσταινα” πρόσφερε τα ελάχιστα υπάρχοντά της, αφήνοντάς τα στο τραπέζι του εράνου και λέγοντας : “Δεν έχω τίποτα άλλο απ’ αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι και αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι”. Το παράδειγμά της τότε το ακολούθησαν πολλοί πατριώτες.
Έκτοτε χρησιμοποιούνται οι εκφράσεις : “Ψωροκώσταινα”, που αναφέρονται στο Ελληνικό κράτος, ως κράτος φτωχό, που βασίζεται περισσότερο στην εθελοντική συνδρομή και προσπάθεια των πολιτών του, παρά στη σωστή και επιστημονική οργάνωση και διαχείριση των εσόδων του. “Θα τα πληρώσει η Ψωροκώσταινα” με την έννοια ότι θα επιβαρυνθεί -αναιτίως- από το υστέρημά του ο Ελληνικός λαός, για υποχρεώσεις που προέρχονται από πράξεις και παραλείψεις των κυβερνώντων.
Δίκιο είχε η κυρά Άννα λοιπόν με την υπερηφάνεια της, για την κοινή καταγωγή της με την “Ψωροκώσταινα”. Το όνειδος βέβαια ανήκει στους εκάστοτε κυβερνώντες, που με την αλλοπρόσαλλη πολιτική τους εξαθλιώνουν τον πολύπαθο λαό !
Κώστας Μπουμπουρής
Αστυν.Δ/ντής ε.α-Συγγραφέας
(k.boubouris@yahoo.gr)
