Γράφει ο: Ευρυτάνας Ιχνηλάτης
Σε μία από τις αναρίθμητες πτυχώσεις των Ευρυτανικών Αγράφων φωλιάζει το αιωνόβιο χωριό Κλειτσός ή Kelcu όπως αναγραφόταν στα παλιά τούρκικα κιτάπια ή και Κλειστός καθώς κλείνεται γύρω-γύρω από βουνά! Κάποτε ανήκε στον τέως δήμο Κτημενίων με πρωτεύουσα τη Φουρνά. Η απόστασή του από το Καρπενήσι είναι 48 χλμ.
Δεκέμβριος 1942…
Είναι καταχείμωνο, 4 Δεκέμβρη 1942. Στο σπίτι του μπάρμπα Δημήτρη Μπέικου στο συνοικισμό Κορίτσα του χωριού Κλειτσός Ευρυτανίας, συναντώνται 5 νέοι αντιστασιακοί αγωνιστές -οι οποίοι συναποτελούν μια τοπική κομμουνιστική επιτροπή- και συζητούν διεξοδικά γύρω από ένα αναμμένο τζάκι που τροφοδοτεί συνεχώς με ξύλα η κυρά του σπιτιού η αξέχαστη λεβεντόγρια Δημήτραινα! Οι παριστάμενοι είναι: ο γραμματέας και δικηγόρος Γεωργούλας Μπέικος από τον Κλειτσό, ο τελειόφοιτος της Νομικής Δημήτρης Τραχανής από τη Φουρνά, ο φιλόλογος Κώστας Ράγκος από τη Βράχα, ο δάσκαλος Στέφανος Θάνος από το Σαραντάπορο και ο καταρτισμένος αγρότης Βασίλης Μαλούκας από τη Μολόχα. Αντικείμενο της συζήτησης των πέντε συντρόφων είναι το πώς και με ποια συγκεκριμένη μορφή κοινωνικής οργάνωσης θα μπορούσαν να αυτοδιοικηθούν οι πρώτες, απελευθερωμένες από το αντάρτικο, περιοχές και οι αυτόνομες από το κατοχικό κράτος ευρυτανικές αγροτικές κοινότητες.
Είναι η εποχή που τα ορεινά ευρυτανικά χωριά πάλλονται στους ρυθμούς του θρυλικού ΕΛΑΣ… Μέσω της επαναστατικής δράσης του ΕΛΑΣ δημιουργούνται μέρα με τη μέρα εκτενείς απελευθερωμένες ζώνες! Στις 11 του Οχτώβρη 1942 στο κεφαλοχώρι Φουρνά Ευρυτανίας μπαίνει ένας αντάρτικος σχηματισμός 32 ΕΛΑΣιτών κρατώντας μια σημαία δεμένη σε ένα πλατανόξυλο! Επικεφαλής είναι ο Άρης Βελουχιώτης! Οι ένοπλοι μαχητές κατάργησαν αμέσως τις κακόφημες διορισμένες κατοχικές αρχές (σ.σ. έκαψαν τα αρχεία του σταθμού χωροφυλακής, έπαυσαν το αγρονομείο και την κρατική δικαστική έδρα – εκτός του δασαρχείου). Στις 14/10 στη διπλανή Βράχα εκλέγεται νέο κοινοτικό απελευθερωτικό συμβούλιο! Στη συνέχεια οι αντάρτες επιστρέφουν στον Κλειτσό όπου στις πλατιές συσκέψεις που ακολουθούν συζητούν μαζί με τους λαϊκούς αγωνιστές τη συνολικότερη αναγκαιότητα της αυτοδιοίκησης μετά το κενό εξουσίας που προέκυψε με την κατάλυση των παλιών αρχών. Το σημαντικό αυτό έργο θα έπρεπε να το επωμισθούν οι ίδιοι οι ντόπιοι καθώς δεν ήταν εφικτό να το αναλάβουν οι συνεχώς μετακινούμενες αντάρτικες ομάδες οι οποίες αφενός είχαν το πρώτιστο καθήκον του λαϊκού απελευθερωτικού πολέμου και αφετέρου δεν μπορούσαν να γνωρίζουν τα ιδιαίτερα προβλήματα κάθε περιοχής. Οι συνθήκες είναι ώριμες για το «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός»!
Ένας θαλασσινός κώδικας στα βουνά!
Άμεσος στόχος των πρωτοπόρων αντιστασιακών αγωνιστών ήταν να δημιουργηθεί ένα νέο θεσμικό πλαίσιο Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης που ασφαλώς δεν θα είχε καμία σχέση ούτε με την προπολεμική μεταξική καταπιεστική κρατική δομή αλλά ούτε βέβαια με την κατοχική ναζιστική πραγματικότητα του σαπισμένου δωσίλογου κράτους, αλλά αντίθετα θα έθετε σε κίνηση την αυτενέργεια των αγροτικών πληθυσμών πάνω σε μία αμεσοδημοκρατική βάση ώστε οι ίδιοι οι κάτοικοι να ρυθμίζουν συλλογικά τη ζωή και τις ανάγκες τους.
Τελικά το βράδυ της 4ης Δεκεμβρίου 1942 ο Γεωργούλας Μπέικος με τους προαναφερθέντες συντρόφους του ολοκληρώνουν τη σύνταξη του κειμένου. Οι «Εντολαί δια την ΛαϊκήνΑυτοδιοίκησιν και την ΛαϊκήνΔικαιοσύνην» και η συνακόλουθη ερμηνευτική «Εγκύκλιος» είναι έτοιμες! Πρόκειται για το πρώτο νομοθέτημα της ΕΑΜικής περιόδου που επί της ουσίας θα αποτελέσει το προοίμιο του μεγάλου οράματος της Λαοκρατικής Ελλάδας! Γνωστό και ως «Κώδικας Ποσειδών» θεσμοθέτησε το νέο δίκαιο λαϊκό νόμο! Με… θαλασσινό κωδικό αν και φτιάχτηκε στα βουνά της Ευρυτανίας!!!
Η χάρτα της Λαοκρατίας! «Λευτεριά δίχως την εξουσία των απελευτερωμένων είναι κούφια λέξη, δεν γίνεται δεν υπάρχει τέτοια λευτεριά. Παλλαϊκός ο αγώνας; Παλλαϊκή η λευτεριά. Παλλαϊκή η λευτεριά; – παλλαϊκή χρωστάει να είναι και η Εξουσία που θα την κατοχυρώνει και θα την αναπτύχνει» (Γ. Μπέικος)
Η επιδίωξη του Γεωργούλα Μπέικου και των συναγωνιστών του ήταν ο λαοκρατικός κώδικας να είναι καταρχάς λειτουργικός δηλ. λιτός, απλός και κατανοητός στους ορεσίβιους πληθυσμούς, αλλά το κυριότερο να ωθεί όλο τον κόσμο στη συμμετοχή και στις αποφάσεις στα κοινά!
8 άρθρα αποτελούσαν τον ιστορικό «κώδικα Ποσειδώνα». Περιεκτικά θα αναφερθούμε στα κομβικά σημεία του. Καταρχάς, όσον αφορά τη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση: Ανώτατο και αδιαμφισβήτητο Αποφασιστικό Όργανο είναι η Γενική Συνέλευση των κατοίκων η οποία συγκαλείται μια φορά το μήνα και ενδιάμεσα εκτάκτως αν κριθεί απαραίτητο! Η Γενική Συνέλευση κάθε κοινότητας αποτελείται από όλους τους ενήλικες άνω των 18 ετών και εκλέγει με ψηφοφορία την πενταμελή ΕΛΑ ( Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης). Η θέση στην ΕΛΑ είναι άμισθη και τιμητική, τα δε μέλη της υπόκεινται πλήρως στη λαϊκή θέληση. Η Γενική Συνέλευση των κατοίκων έχει πάντα τον πρώτο λόγο: σε αυτή απολογείται δημόσια η Επιτροπή και είναι η Συνέλευση αυτή που εγκρίνει ή ακυρώνει τις αποφάσεις της. Επίσης η Συνέλευση έχει τη δικαιοδοσία να καθαιρεί μέλη ή και ολόκληρη την Επιτροπή και εν συνεχεία να εκλέγει άλλη. Επιπλέον θεσπίζονται τριμελείς εξειδικευμένες λαϊκές υποεπιτροπές (σχολική, επισιτιστική, λαϊκής ασφάλειας, εκκλησιαστική) οι οποίες και αυτές λογοδοτούν άμεσα στη Συνέλευση.
Αναφορικά με τη Δικαστική εξουσία: αυτή ασκείται από το εκλεγμένο Λαϊκό Δικαστήριο το οποίο αποτελούν τα προαναφερθέντα αιρετά μέλη της Επιτροπής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ή ο πρόεδρος αυτής με 4 λαϊκούς δικαστές εκλεγμένους από τη Συνέλευση των κατοίκων… Το Λαϊκό Δικαστήριο εκδίκαζε σχεδόν όλες τις υποθέσεις του χωριού εξαιρουμένων αυτών της προδοσίας, της κατασκοπείας και της ληστείας που φυσικά μέσα στις δεδομένες πολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε, αποτελούσαν δικαιοδοσία των Ανταρτοδικείων. Για την ιστορία πρώτος πρόεδρος του Λαϊκού Δικαστηρίου ήταν ο Φώτης Δημητρακάκης, ένας αξιόλογος σεβαστός γέροντας με ευθυκρισία και σοφία.
Σύμφωνα με τον ίδιο το Γ. Μπέικο, ταυτόχρονα με τον απελευθερωτικό αγώνα από το φασιστικό ζυγό πραγματώνονταν και η κοινωνική επανάσταση. Αυτός ο εμπνευσμένος αγωνιστής, ο πανέξυπνος μορφωμένος άνθρωπος («ξουράφι Καρπενησιώτικο» τον είχε χαρακτηρίσει ο Χ. Φλωράκης) που διετέλεσε και γραμματέας διαφώτισης της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, θα πληρώσει τη συμβολή του στη λαϊκή υπόθεση με βασανιστήρια και βαριές πολύχρονες φυλακίσεις κι εξορίες από το εκδικητικό μεταπολεμικό κράτος (1946-1959).
Λίγο μετά την αποφυλάκισή του θα βρεθεί στη Σοβιετική Ένωση (1961) όπου θα συναντήσει μετά από 16 ολόκληρα χρόνια τη λατρεμένη του γυναίκα, την ανταρτοπούλα του ΔΣΕ Μαρία Μπέικου και περίφημη εκφωνήτρια του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας. Ο Γεωργούλας θα εργαστεί στη ΣΕ ως ξένος ανταποκριτής της εφημερίδας “Αυγή” μέχρι το θάνατό του το 1975. Η Μαρία θα επιστρέψει αργότερα στην Ελλάδα ως σύγχρονη Ηλέκτρα αγκαλιά με τη στάχτη του πολυαγαπημένου της Γ. Μπέικου.
Ο πρωτοποριακός «κώδικας Ποσειδώνας» θα αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχτεί αργότερα (Απρίλης 1943) η περίφημη «Εγκύκλιος 4» της Περιφερειακής Επιτροπής Φθιώτιδας/Φωκίδας/Ευρυτανίας του ΕΑΜ, αλλά και του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, της Κυβέρνησης του Βουνού και των Κορυσχάδων που με τη σειρά τους θα καθιερώσουν και θα επεκτείνουν τους θεσμούς Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης στις απελευθερωμένες περιοχές, αν και ο Γεωργούλας Μπέικος στην κριτική του θέτει το ζήτημα ότι υπήρξε μια μερική υποβάθμιση κάποιων σημείων του αρχικού κώδικα στις μετέπειτα θεσμοθετήσεις.
Όμως το πιο σημαντικό είναι ότι οι εξεγερμένοι αγροτικοί ευρυτανικοί πληθυσμοί θα πλαισιώσουν με μαζικότητα και πρωτοφανή ενθουσιασμό τη νέα ριζοσπαστική πραγματικότητα του «Κώδικα Ποσειδώνα». Ο κόσμος νιώθει ότι ασκεί πλέον τη δική του εξουσία, ότι είναι ο ίδιος αφέντης στον τόπο του και κυρίαρχος στη ζωή του που μέχρι πρότινος ήταν έρμαιο στα χέρια του εκμεταλλευτικού συστήματος και των παραδοσιακών φορέων του. Η νέα επαναστατική αμεσοδημοκρατική διαδικασία -που συνίσταται στο συλλογικό αποφασιστικό ρόλο των ανοιχτών γενικών συνελεύσεων και ειδικά στη δυνατότητα να ανακαλούνται άμεσα και οποτεδήποτε οι άμισθοι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι από τους ίδιους τους ψηφοφόρους τους- συσπειρώνει, εμπνέει, ξεσηκώνει το λαό και δείχνει το φωτεινό δρόμο για την αυθεντική Λαϊκή Εξουσία!
«Με όραμα κι αποκοτιά…»!
Ο Μήτσος Τραχανής, εκ των συντελεστών του «Κώδικα Ποσειδώνα», θα δηλώσει πολλά χρόνια αργότερα: «Μαζί με την ανάταση που έφερε στο λαό, το ΕΑΜικό κίνημα ανέδειξε και τις καλύτερες αρετές του λαού μας, αφού δημιούργησε ένα καινούργιο τύπο συνειδητού πολίτη. Ένα νέο κοινωνικό άνθρωπο που ενδιαφέρονταν πλέον για το κοινό καλό τοποθετώντας το ατομικό του συμφέρον μέσα στο συλλογικό»!
Και ο Γεωργούλας Μπέικος με τον ποιητικό λόγο του: «Και μα την αλήθεια, τι οραματισμοί ήσανε κι εκείνοι και ποιος αγωνιστικός ρομαντισμός! Ποια όνειρα και τι ελπίδες και ποια φτερανοίγματα αετίσια… Κι αν δεν ευτυχήσανε να μετουσιωθούνε σε πραγματικότητα, όμως πόσο ψυχορμητική δύναμη δε σταθήκανε! Ε, χωρίς όνειρο και όραμα, δίχως φαντασία κι αποκοτιά, αν με το νου και την καρδιά ανεμόσκαλες δε στήνεις ποτέ γραφτό δε σου είναι να πατήσεις τον Ήλιο…»
