Έριχ Φρομ, Εκδόσεις διόπτρα
Ο Έριχ Φρομ, ένας από τους σημαντικότερους ψυχαναλυτές και κοινωνικούς στοχαστές του 20ού αιώνα, στο έργο του «Να έχεις ή να είσαι;» (1976) αναλύει δύο διαφορετικούς προσανατολισμούς ζωής που καθορίζουν τον άνθρωπο και την κοινωνία συνολικότερα: τον τρόπο του «έχειν» και τον τρόπο του «είναι».
Ο προσανατολισμός του «έχειν» στηρίζεται στην ιδιοκτησία, την κατανάλωση και τη συσσώρευση. Ο άνθρωπος που ζει με έναν τέτοιον τρόπο, εξαρτά την αξία του από τα κεκτημένα του, είτε πρόκειται για τον πλούτο είτε για την κοινωνική του θέση είτε ακόμη και για τις σχέσεις του, τις οποίες συχνά αντιμετωπίζει ως «κτήμα» του. Η ζωή παίρνει έτσι τη μορφή μιας συνεχούς προσπάθειας απόκτησης ύλης, κάτι που σίγουρα γεννά άγχος, ανασφάλεια και αποξένωση.
Από την άλλη πλευρά, ο προσανατολισμός του «είναι» σχετίζεται με πιο ανθρωπιστικές αξίες, όπως η δημιουργικότητα, η αγάπη, η χαρά της μάθησης και η επικοινωνία. Ο άνθρωπος που επιλέγει το «είναι» δεν θέτει ως κύριο στόχο την απόκτηση πλούτου, γιατί κυρίως τον ενδιαφέρει να συμμετέχει ενεργά στη ζωή, να μοιράζεται και να καλλιεργεί ειλικρινείς σχέσεις. Η ύπαρξή του βασίζεται στην αυθεντικότητα και όχι στην εξωτερική επίδειξη. Για τον Φρομ, μόνο αυτός ο τρόπος μπορεί να οδηγήσει σε μία ζωή με μεγαλύτερη ελευθερία και πληρότητα.
Το βιβλίο δεν αρκείται σε μία απλή παρατήρηση των διαφορετικών τρόπων ύπαρξης, αλλά κυρίως ασκεί έντονη κριτική στο κατεστημένο. Ο συγγραφέας τονίζει ότι ο δυτικός πολιτισμός, εξαιτίας της έμφασης στην κατανάλωση και την τεχνολογική πρόοδο και με ελάχιστη ανθρωπιστική κατεύθυνση, έχει ήδη εγκλωβίσει τον άνθρωπο στον τρόπο του «έχειν». Γι’ αυτό, προτείνει μια ριζική αλλαγή αξιών: από την απληστία και τον ατομικισμό προς την αλληλεγγύη, τη συντροφικότητα και την υπευθυνότητα απέναντι στον εαυτό και τον κόσμο.
Το Να έχεις ή να είσαι; εξακολουθεί να αγγίζει τον σύγχρονο άνθρωπο, καθώς μας καλεί να αναλογιστούμε εάν η αξία της ζωής βρίσκεται στην κατοχή πραγμάτων ή στην αληθινή εμπειρία του είναι. Ο Φρομ δείχνει ότι μόνο μέσα από τον δρόμο του “είναι” μπορούμε να κατακτήσουμε μια ζωή πιο ελεύθερη, γεμάτη ουσία, και να οικοδομήσουμε μια κοινωνία πιο ανθρώπινη και δίκαιη.
