Του Δημήτρη Ευαγγελοδήμου
Δημοσιογράφου, στατιστικού


Η Ευρυτανία δεν είναι μόνο ο πιο γηρασμένος νομός της χώρας (μαζί με τον νομό Αρτας), είναι και ο νομός που έχει τους περισσότερους υπέργηρους, δηλαδή ανθρώπους πάνω από 85 ετών. Μάλιστα, στον δημόσιο διάλογο ελάχιστα συζητείται η «γήρανση μέσα στην γήρανση» (η ταχύτατη δηλαδή αύξηση των 85 ετών και άνω), που στο άμεσο μέλλον θα δημιουργήσει αξεπέραστα προβλήματα και θα διαμορφώσει μια μη αναστρέψιμη κατάσταση.

Σύμφωνα με τη μελέτη  «Ηλικιωμένοι και υπερήλικες στην Ελλάδα, οι χωρικές διαφοροποιήσεις της γήρανσης» του  Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που υπογράφουν οι καθηγητές Βύρων Κοτζαμάνης, Βασίλης Παππάς και η υποψήφια διδάκτωρ Μυρσίνη Φωτοπούλου, αν και σε εθνικό επίπεδο, το ποσοστό των 65 και άνω υπερβαίνει πλέον το 22,5%, κάτω από αυτόν τον μέσο όρο υποκρύπτονται σημαντικές χωρικές διαφοροποιήσεις (Χάρτης 1). Ειδικότερα, σε 11 νομούς το ειδικό βάρος των 65+ είναι ιδιαίτερα αυξημένο καθώς υπερβαίνει το 26% (με ακραίες περιπτώσεις την Άρτα και την Ευρυτανία με ποσοστά 32% και 37% αντίστοιχα). Σε αυτούς τους 11 νομούς, με πληθυσμό 828 χιλ. την 1/1/2020 (το 7,7% του συνολικού πληθυσμού και το 21,7% της επιφάνειας της χώρας μας) περισσότεροι από 1 στους 4 κάτοικους τους είναι 65 ετών και άνω, ενώ σε δυο δε από αυτούς -Άρτα και Ευρυτανία- η αναλογία είναι 1 σχεδόν στους 3 με αποτέλεσμα το ποσοστό των ηλικιωμένων τους να είναι σήμερα υψηλότερο ακόμη και από το αναμενόμενο σε εθνικό επίπεδο το 2050!!! Οδεύουμε επομένως, λένε οι επιστήμονες, προς μια ταχύτατη γήρανση ενός μεγάλου τμήματος της ηπειρωτικής Ελλάδας που, αν συνεχισθεί, θα υποθηκεύσει τις όποιες προσπάθειες κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξής του. Η ανακοπή του κύματος φυγής των νέων και, σε δεύτερη φάση, προσέλκυση και εγκατάσταση στις περιοχές αυτές νεανικού πληθυσμού είναι επομένως αναγκαίες, αν δεν επιθυμούμε να βρεθούμε πολύ σύντομα (και όχι το 2050!) σε μια μη αναστρέψιμη πλέον κατάσταση, με ένα μεγάλο τμήμα της χώρας μας να χάνει συνεχώς πληθυσμό και ταυτόχρονα να έχει τρεις ηλικιωμένους στους 10 εναπομείναντες κάτοικους του.

Ωστόσο, δεν είναι αυτό το μόνο ανησυχητικό πρόβλημα. Όπως λένε οι ίδιοι επιστήμονες, αν εξετάσουμε την «υπεργηρία», δηλαδή εκείνους που είναι πάνω από 85 ετών στον συνολικό πληθυσμό (Χάρτης 2), θα διαπιστώσουμε τις αναλογικά ακόμη μεγαλύτερες αποκλίσεις από τον μέσο εθνικό όρο (3,5%) καθώς σε 7 από τους 51 νομούς τα ποσοστά (>5%) είναι 1,5 φορά υψηλότερα από τον προαναφερόμενο μέσο όρο. Ιδιαίτερα σε δυο νομούς της χώρας, τη Φωκίδας και την Ευρυτανία, με συνολικό εκτιμώμενο πληθυσμό 61χιλ. το 2020, η κατάσταση είναι περισσότερο από προβληματική. Οι δυο αυτοί νομοί με τα υψηλότερα ποσοστά γήρανσης (>31%) στη χώρας μας έχουν ταυτόχρονα και τα υψηλότερα ποσοστά υπεργηρίας: 6% η Φωκίδα και 9% η Ευρυτανία που σημειώνει αρνητικό ρεκόρ. Ας σημειωθεί ότι τα ποσοστά αυτά είναι ήδη υψηλότερα από τα αναμενόμενα βάσει των διαθέσιμων δημογραφικών προβολών (5,5-6,0% το 2050)!!!

Η εξέταση του ειδικού βάρους των 85 και άνω στους 65 και άνω, δηλ. της «γήρανσης μέσα στη γήρανση» (Χάρτης 3), παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Υπενθυμίζουμε καταρχάς ότι ενώ σήμερα σε εθνικό επίπεδο αντιστοιχούν λίγο λιγότερα από 16 άτομα 85+ σε 100 άτομα 65+, το 2050, βάσει των υφιστάμενων προβολών, αναμένεται να αντιστοιχούν 19-21 (ένας στους πέντε). Το 2020, όμως, ήδη σε 15 νομούς της χώρας μας με συνολικό πληθυσμό που εγγίζει το ένα εκατομμύριο το 2020 αντιστοιχούν περισσότερα από 18 άτομα ηλικίας 85+ σε 100 ηλικιωμένους ηλικίας 65+, σε τέσσερεις δε από αυτούς (Λακωνία, Αρκαδία, Φωκίδα και Ευρυτανία) περισσότερα από 20. Οι νομοί αυτοί έχουν επομένως ξεπεράσει 30 χρόνια νωρίτερα τον αναμενόμενο το 2050 μέσο εθνικό όρο, ενώ οι 11 υπόλοιποι αναμένεται να τον υπερβούν πολύ σύντομα.


Τι σημαίνουν όλα αυτά; Σύμφωνα με τη μελέτη, οδεύουμε προς έναν εκρηκτικό συνδυασμό «γήρανσης» και «υπεργηρίας» σε περισσοτέρους από 1 σε 4 νομούς της χώρας μας. Αυτό σημαίνει ότι σε λίγα χρόνια πολύ πριν το 2050) θα έχουμε μια ομάδα νομών όπου το 1/3 του πληθυσμού τους θα είναι 65 ετών και άνω, ενώ ταυτόχρονα το 1/4 των ηλικιωμένων τους θα είναι «υπέργηροι». Λαμβάνοντας δε υπόψη ότι στις μετά το 1970 γενεές έχουμε μείωση της γαμηλιότητας και αύξηση των διαζυγίων καθώς και του ποσοστού όσων δεν θα έχουν παιδιά, ένα διαρκώς αυξανόμενο πλήθος ηλικιωμένων θα βρεθεί μετά τα 65 του με πολύ λίγα άτομα στο στενό του οικογενειακό περιβάλλον την τελευταία περίοδο της ζωής του. Το κράτος προνοίας -και όχι η οικογένεια- θα κληθεί επομένως να καλύψει όλο και περισσότερο τις ανάγκες των ατόμων αυτών με δεδομένο ότι τα κόστη θα είναι αδύνατον να καλυφθούν από τους ιδίους, λόγω περιορισμένων δυνατοτήτων αποταμίευσης και χαμηλών συντάξεων στις γενεές αυτές.

Επομένως, οι δημόσιες αρχές και οι τοπικοί άρχοντες οφείλουν να ανασχεδιάσουν την στρατηγική τους. Δεν αρκούν η ασφαλτόστρωση δρόμων, οι αναπλάσεις πλατειών και τα έργα βιτρίνας. Η επιταχυνόμενη μείωση του πληθυσμού -λόγω εσωτερικής μετανάστευσης ιδιαίτερα νέων και δραστήριων ανθρώπων, η απουσία εισερχόμενων μεταναστών, έστω και αλλοθρήσκων, που θα μπορούσαν να ανανεώσουν ηλικιακά τον πληθυσμό- και η απουσία προσφοράς θέσεων εργασίας, πλην των προσωρινών οκταμήνων σε Δήμο και Περιφέρεια είναι καταλύτες που συντελούν στην επιδείνωση της κατάστασης δίκην καθοδικής σπείρας.

Χάρτης 1: Ποσοστό των 65 ετών και άνω στον συνολικό πληθυσμό των νομών, 2020


Χάρτης 3: Ποσοστό των 85 ετών και άνω στους 65 ετών και άνω, 2020

Χάρτης 2: Ποσοστό των 85 ετών και άνω στον συνολικό πληθυσμό των νομών, 2020

Μεγάλες ηλικιακές ομάδες ως ποσοστό (%) του συνολικού πληθυσμού, 1951-2021
ΕΤΗ      0-19 ετών20-64 ετών65+ ετών85+ ετώνΠληθυσμός (εκατ.)
195138,154,97,00,47,690
196133,858,08,20,58,362
197132,456,511,10,88,812
198130,056,813,20,99,698
199126,759,613,81,210,273
200120,861,417,71,810,836
201119,860,919,32,111,123
201119,358,222,63,710,678