Γράφει ο Αλέξανδρος Χουλιάρας
Η νεροτριβιά ή ντριστίλα (βλαχ. dristeali) και τα μαντάνια (βλαχ. batane) ήταν δυο θαυμαστές κατασκευές του νερόμυλου των βουνών μας. Ο νερόμυλος απαρτιζόταν από τρία αυτοτελή τμήματα, τα οποία δούλευαν με τη δύναμη του νερού Ήταν ο μύλος (δηλ. οι μυλόπετρες), στην υπηρεσία της αλευροποιίας και τα μαντάνια με τη νεροτριβή στην υπηρεσία της υφαντουργίας.
Και τα τρία αυτά συστήματα τούτου του υδροκίνητου εργοστασίου κινούσε η ανανεώσιμη υδροδυναμική πηγή ενέργειας των ποταμιών και ενίοτε των κεφαλόβρυσων του τόπου μας.
Η ενέργεια αυτή, ως δυναμική, αποθηκευόταν στην κάναλη (1) την οποία γέμιζε νερό το μυλαύλακο (2) και λαμβανόταν ως κινητική με την εκροή στο σιφούνι (3), στο άλλο άκρο της κάναλης. Το νερό που εκχέεται με ορμή από σιφούνι είναι η φοντάνα (4), που είναι το πρώτο «κινούν» όλων των υδροκίνητων συστημάτων του υδρόμυλου. Στον αλευρόμυλο και στα μαντάνια κινεί τη φτερωτή και στη νεροτριβή δημιουργεί το στροβίλισμα του νερού.
Η φτερωτή των μαντανιών είναι ένας κατακόρυφος τροχός που στην περιφέρειά του φέρει σφηνωμένα τα ξύλινα χουλιάρια (5), πάνω στα οποία εκρέει η φουντάνα με αποτέλεσμα η φτερωτή να περιστρέφεται.
Στο κέντρο της η φτερωτή έχει μια τρύπα στην οποία σφηνώνεται το αδράχτι (6). Τούτο στα δυο άκρα του είναι κυλινδρικό, που από τη μια μεριά είναι ο άξονας του τροχού της φτερωτής (7). Στους κυλίνδρους και των δυο άκρων σφηνώνεται κατά την διαμήκη τους έννοια μια σιδερένια ράβδος, το κεντρί (8)που το καθένα φωλιάζει στα αυλάκια των πλατανίσιων προσκέφαλων (9).
Το αδράχτι στο μέσον του είναι τετραγωνισμένο και λειτουργεί σαν τον εκκεντροφόρο άξονα του αυτοκινήτου. Στις τέσσερες πλευρές του έχει σφηνωμένο από ένα παχύ σανίδι όχι στην ίδια γραμμή, κάτι σαν τα έκκεντρα του εκκεντροφόρου στα αυτοκίνητα τις πάλες ή παλαμίδες (10), που δίνουν αλληλοδιαδόχως κίνηση στα κοπάνια (11).
Σειρά τώρα έχει το… αμάξωμα του μαντανιού. Κατ΄ αρχήν φέρει τέσσερες κολώνες τα ποδαρικά αυτού (12). Τα τέσσερα ποδαρικά συνδέονται με τέσσερα οριζόντια ψαλίδια (13), που σχηματίζουν ένα είδος στέγης.
Πάνω στα ψαλίδια στηρίζονται οι τέσσερες αρκούδες (14). Η κάθε αρκούδα φέρει στη μέση μια τρύπα απ΄ όπου κρέμονται στηριζόμενα με τα κλειδιά (15) τέσσερα παλικάρια (16), στο κάτω μέρος των οποίων σφηνώνεται κάθετα από ένα κοπάνι (11) ένα πλατανόξυλο σκαλοκομένο στην μια του άκρη, το οποίο κινούμενο ρυθμικά «χτυπάει» το ύφασμα (17), που είναι απλωμένο στην κουρήτα (18). Στο κάτω άκρο από κάθε κοπάνι εξέχει μια παχιά σφηνωμένη σανίδα η απάνω πάλα ή απάνω παλαμίδα (19), την οποία σπρώχνει η παλαμίδα (10) του αδραχτιού, όταν αυτό περιστρέφεται. Έτσι η περιστροφική κίνηση του αδραχτιού μετατρέπεται σε παλινδρομική στο κοπάνι του μαντανιού, που σφυροκοπά (μαντανίζει) το σκουτί.
Η νεροτριβή ήταν ένας τεράστιος κουβάς χωμένος μέσα στο έδαφος με ύψος (διάβαζε βάθος) έως 2,00 μ. μεγάλη διάμετρο (πάνω) έως 2,00 μ. και μικρή (στον πάτο) περίπου 0,40 μ. Ήταν πάντα γεμάτη νερό από τη κάναλη (1) περιδινιζόμενο από την πίεση της φοντάνας(4).
