Γράφει ο Αλέξανδρος Χουλιάρας
Η ξηρολιθιά και η λιθοδομή παραπέρα είναι -και κυρίως ήταν- ένα από τα πρώτα τεχνικά έργα του ανθρώπου αλλά και ταυτόχρονο καλλιτεχνικό ποίημα.
Η λιθοδομές είναι δύο ειδών: α) ο τοίχος με συνδετικό υλικό ανάμεσα στις πέτρες (άργιλος, ασβέστη ή τσιμέντο) που το 80% της ποιητικής του είναι τεχνική –που διδάσκεται- και 20% τέχνη –που είναι θείο Δώρο και β) η ξηρολιθοδομή δηλαδή χωρίς συνδετικό υλικό με ποσοστά 50% τεχνική και 50% τέχνη και θείο δώρο και μανία των Μουσών. Στην ξηρολιθοδομή οι πέτρες πρέπει μόνες τους να στηρίξουν το οικοδόμημα γι΄ αυτό και απαιτούν με τελειότητα στις συναρμογές τους.
Η όψη των λιθοδομών προσδιορίζεται κυρίως από το είδος της πέτρας: i) ο σχιστόλιθος (κυρίως ασβεστόλιθος) μας δίνει την «πελασγικού» τύπου όψη με τις πέτρες να διατάσσονται σε παράλληλες γραμμές και ii) οι υπόλοιπες πέτρες (κυρίως ο φλύσχης) που διατάσσονται ακανόνιστα και μας δίνουν την «κυκλώπειου» τύπου όψη.
Και για τους δυο τύπους ισχύουν κοινοί κανόνες, μόνο στον κυκλώπειο τύπο υλοποιούνται δυσκολότερα.
Θα αναφερθώ στην ποιητική της ξηρολιθιάς που αφορά τον κυκλώπειο τύπο. Ως τέτοιος ονοματολογικά στις διπρόσωπες λιθοδομές είναι ένας τύπος που σχετίζεται μόνο με την όψη. Όμως στα πεζούλια (τοίχοι αντιστήριξης) μπορεί να χαρακτηριστεί ως κυκλώπειος: α) από τη δομή του τοίχου που χτίζεται με ογκόλιθους, συνήθως προϊόν ξεχερσώματος, με όψη ατσούμπαλη και ακανόνιστη, ο οποίοι με το πέρασμα του χρόνου μετατρέπονται σε ριζιμιούς ογκόλιθους, κάνοντας έτσι το πεζούλι αθάνατο και β) από την κατεργασμένη όψη των λίθων, που ατελώς ακολουθεί την μορφολογία του διπρόσωπου «κυκλώπειου» τοίχου.
Οι οικοδομικοί λίθοι διακρίνονται σε άξεστους, ημίξεστους και ξεστούς. Θα αναφερθούμε μόνο στους πρώτους. οι οποίοι υφίστανται με το σφυρί μια χοντρή κατεργασία όσον αφορά τις έξι γεωμετρικές τους όψεις. Από αυτές πρώτη είναι η πρόσοψη, που κατεργάζεται επίπεδη και στο στενό μέτωπο της πέτρας. Δεύτερη η κάτοψη ή αλλιώς η «στρώση» του, που είναι η μεγαλύτερη όλων των όψεων και σχετικά ομαλή, με επίπεδο κάθετο στην πρόσοψη. Τρίτη και τέταρτη είναι οι πλαϊνές όψεις, που η κατεργασία τους είναι εν πολλοίς αδιάφορη. Πέμπτη είναι η πάνω όψη, που κι αυτή είναι σχεδόν αδιάφορη ως προς την κατεργασία της. Έκτη και τελευταία είναι η πίσω όψη που είναι τελείως αδιάφορο για το πως θα προκύψει.
Πρώτη και βασική αρχή για την τοιχοποιία είναι οι πέτρες να σταυρώνουν στην όψη και να μην αφήνουν αρμούς ή γίδες στα ντόρτικα (μαστόρικα). Η ισιάδα του τοίχου ελέγχεται από το ράμα και η κλίση του με το ζύγι ή τις μοδίνες. Τα κενά που αφήνουν στην όψη οι πέτρες μεταξύ τους, καλύπτονται με τα τσιβιά (κατάλληλες μικρές πέτρες).
Αν πρόκειται για ξηρολιθιά αντιστήριξης, στην καλύτερη περίπτωση, κατασκευάζεται ο τοίχος με εσωτερική ατελή όψη ή γεμίζεται το πίσω κενό με σόμπολα (μικρές πέτρες).
Εν ολίγοις η ποιητική της ξηρολιθιάς –ως τεχνικό και καλλιτεχνικό έργο- δεν καλύπτεται με 400 λέξεις και εν πολλοίς η τέχνη της, δεν μπορεί να εκφραστεί με τεχνοκρατικούς όρους.
Η ξηρολιθιά είναι όπως ένα ποίημα. Όλοι ξέρουν τις λέξεις και όλοι εύκολα μπορούν να μάθουν για τα μέτρα, τους στίχους και τις ομοιοκαταληξίες, όμως πολλοί λίγοι μπορούν να γράψουν ένα καλό στιχούργημα κι ελάχιστοι ένα καλό ποίημα. Ο καλός «ξηρολιθάς» είναι ένας ποιητής της πέτρας.
