Όνομα: Χαρά Βλαχάκη
Ιδιότητα:
Τόπος διαμονής: Αθήνα
Τόπος καταγωγής: Τριπόταμος
Ο τρόπος που η κα Χαρά Βλαχάκη αφηγείται τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας είναι πάντα ξεχωριστός. Σκεφτήκαμε να μας κεράσει ένα καφεδάκι, φρέσκο-φουρνισμένα μελομακάρονα και να μας αφηγηθεί μνήμες και παραδόσεις των Χριστουγέννων της Ευρυτανίας. Δυστυχώς τον καφέ δεν καταφέραμε να τον πιούμε, αλλά έχουμε την υπέροχη αφήγησή της…
ΕΠ. Κα Βλαχάκη οι αναρτήσεις σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ συχνά αφιερωμένες στην παράδοση και την λαογραφία της Ευρυτανίας. Πλησιάζοντας οι μέρες των Χριστουγέννων, ποια είναι τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας που έμειναν ζωντανά μέσα στο πέρασμα των χρόνων;
ΧΒ. Η αλήθεια είναι πως μου αρέσουν και νοσταλγώ πολύ τα χρόνια που ζούσαμε με τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας! Γι αυτό και προσπαθώ να τα συνεχίζω όσο μπορώ, να τα συζητώ με κάθε ευκαιρία στις παρέες μου, ή να τα γράφω. Όλα αυτά που ζήσαμε σαν παιδιά παρακολουθώντας τους μεγάλους, πιστεύω πως ήταν τόσο όμορφα, τόσο ιδιαίτερα, που θα τα κουβαλάμε μέσα μας για πάντα. Τα έθιμα του χωριού μας, είναι αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μας, είναι οι ρίζες μας, ή ταυτότητά μας και πιστεύω πως ακόμη και η συμπεριφορά μας, έχει να κάνει κατά κάποιον τρόπο με τα έθιμα του τόπου μας.
ΕΠ. Ποια είναι η πιο ζωηρή μνήμη που έχετε από την Ευρυτάνισσα μητέρα σας από τις γιορτινές μέρες;
ΧΒ. Η μάννα μου, ήταν και είναι άνθρωπος που δίνει μεγάλη σημασία στην παράδοση. Εξακολουθεί να τηρεί κατά γράμμα όλα τα έθιμα από τότε που την θυμάμαι μέχρι και σήμερα. Δεν θα ξεχάσω πριν μερικά χρόνια που είχε έρθει στην Αθήνα για γιορτές και μας έβαλε ανήμερα τα Χριστούγεννα να ψάχνουμε στον Υμηττό να βρούμε πουρνάρα να την βάλει στην φωτιά για το έθιμο των Χριστουγέννων και να πει τις ευχές.
ΕΠ. Οι προετοιμασίες αυτών των ημερών ήταν κάτι σαν μικρό τελετουργικό για το κάθε σπίτι. Θυμάστε κάποια ιστορία απ’ αυτή τη διαδικασία;
ΧΒ. Μια εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα, άρχιζαν οι ετοιμασίες. Το πρώτο που κάναμε όπως όλοι, ήταν το στόλισμα του δέντρου. Τα μοναδικά στολίδια ήταν μερικές κακατσίδες δέντρου τυλιγμένες με χρυσόχαρτα από τσιγάρα ή γλυκά που τα μαζεύαμε από μέρες. Λίγο βαμβάκι για χιόνι και μια μικρή χάρτινη εικόνα με την γέννηση του Χριστού για φάτνη. Μπορεί να ήταν φτωχό, όμως τα συναισθήματά μας ήταν πλούσια και μεγάλα! Την προπαραμονή, μια παρέα αντρών πήγαινε από σπίτι σε σπίτι για το σφάξιμο των γουρουνιών… αυτό ήταν το μόνο που με χαλούσε αυτές τις μέρες. Δεν υπήρχε πιο αποκρουστικός ήχος από τις φωνές των γουρουνιών… Τα παιδιά, περίμεναν πως και πως να πάρουν την ουρήθρα του γουρουνιού, να την φουσκώσουν μ’ ένα σάλωμα και να την κάνουν μπαλόνι! Μετά το σφάξιμο κι αφού βγάζανε τα εντόσθια, το κρεμούσαν σε ένα μαδέρι και κάρφωναν μέσα στα πλευρά του ένα πιρούνι για να φεύγουν οι καλικάντζαροι. Εμείς τα παιδιά ούτε που τολμούσαμε να περάσουμε δίπλα του. Το βράδυ, το κατέβαζαν το έγδερναν και το τεμάχιζαν. Κρατούσαν όσο ήθελαν για να περάσουν τις γιορτές και όσο χρειαζόταν για τα λουκάνικα και το υπόλοιπο το έβαζαν χωριστά το ψαχνό από τα κόκαλα με μπόλικο αλάτι σε ξύλινες καρδάρες. Μ’ αυτόν τον τρόπο το διατηρούσαν για αρκετό καιρό αφού δεν υπήρχαν ψυγεία. Το λίπος το κόβανε μικρά κομματάκια που τα έλιωναν σε μεγάλα καζάνια και βγάζανε την γουρλογλίνα και τις τσιγαρίδες. Παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδάκια πήγαιναν με τα καλαθάκια σε όλα σχεδόν τα σπίτια του χωριού να πουν το ”Καλήν ημέρα άρχοντες”. Γέμιζε το καλαθάκι τους με αυγά, καρύδια, γλυκά και ελάχιστα μικρά κέρματα. Βέβαια έπρεπε να φτιάξουμε και το Χριστόψωμο. Μόλις έμπαινε το ζυμάρι στο ταψί, στην μέση η μάνα μου έβαζε ένα αυγό και στις γωνίες πάνω-κάτω, αριστερά και δεξιά έβαζε από μια καρύδα. Από πάνω έβαζε δυο λουρίδες από ζυμάρι που η κάθε άκρη ακουμπούσε πάνω σε μια καρύδα και πάνω από το αυγό σχηματιζόταν ο σταυρός. Έπαιρνε και μια βελανόκουπα και την γύριζε ανάποδα φτιάχνοντας πάνω στο ζυμάρι όμορφα σχέδια! Γύρω στις τρεις περίπου την νύχτα η καμπάνα χτυπούσε. Ξυπνούσαμε με χαρά κι αρχίζαμε να ετοιμαζόμαστε για την εκκλησία. Η μάνα μου έβαζε στην γάστρα το σπληνάντερο και κάποιους άλλους μεζέδες να ψηθούν μέχρι να γυρίσουμε. Κοντά στο χάραμα που τελείωνε η λειτουργία κοινωνούσαμε κι αφού ανταλλάσσαμε ευχές παίρναμε το δρόμο για τα σπίτια μας. Όλα τα σοκάκια μοσχοβολούσαν από τα σπληνάντερα που είχαν ήδη ψηθεί. Οι γονείς μας μετρούσαν κι έκοβαν κλαδάκια πουρνάρας όσα μέλη ήμασταν και μας έδιναν από ένα. Μόλις μπαίναμε σπίτι, συνδαυλίζαμε την φωτιά και πρώτος ξεκινούσε ο πατέρας μου βάζοντας το κλαδάκι της πουρνάρας πάνω στην φωτιά κι ενώ άρχιζε να τρίζει έλεγε:
‘Χρόνια πολλά και του χρόνου να είμαστε καλά!
Με υγεία, αγάπη, ευτυχία, αρνάκια, κατσικάκια, λεφτά,
νύφες, γαμπρούς κλπ’.
Με την σειρά συνεχίζαμε οι υπόλοιποι κατά ηλικία και κάναμε το ίδιο.Σε λίγο αν και νωρίς, στρώναμε το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
ΕΠ. Ποια ήταν τα φαγητά και τα γλυκά που ετοίμαζαν τα νοικοκυριά εκείνες τις μέρες;
ΧΒ. Τα φαγητά αυτές τις ημέρες ήταν με βάση το χοιρινό. Μπορεί να ήταν με λάχανο, με τραχανά, στιφάδο, ακόμη και κρεατόπιτα με χοιρινό και τραχανά! Το πιο συνηθισμένο γλυκό που φτιάχνανε ήταν ο χειροποίητος παραδοσιακός μπακλαβάς με σαράντα περίπου φύλλα. Εμείς το λέγαμε πετράτο. Βέβαια φτιάχναμε και κουραμπιέδες, όχι με βούτυρο αλλά με χοιρινό λίπος.
ΕΠ. Τα περισσότερα από τα έθιμα του τόπου μας συνδέονταν ή οδηγούσαν σε ένα μεγάλο γλέντι, όπου όλοι οι συγγενείς συγκεντρώνονταν γύρω από το τραπέζι. Τι σημαίνει για σας σήμερα, με δεδομένες τις πρωτόγνωρες συνθήκες που ζούμε, αυτό το τραπέζι;
ΧΒ. Πάντα υπήρχε μια χαρούμενη ατμόσφαιρα, με τα φαγητά να μοσχοβαλάνε, το Χριστόψωμο, το κόκκινο κρασί για τους μεγάλους, οι ευχές….. και γενικά τα πάντα ήταν τόσο όμορφα και τα ζούσαμε τόσο έντονα! Βέβαια όταν μεγαλώσαμε εμείς τα παιδιά και παντρευτήκαμε, τότε ναι! Μαζευόμασταν αρκετά άτομα! Την Πρωτοχρονιά θυμάμαι επίσης την δική μας διαφορετική βασιλόπιτα. Δεν είχε καμιά σχέση με την κανονική. Ήταν μια απλή πίτα από τυρί ή οτιδήποτε άλλο. Μέσα έβαζαν ένα κέρμα, ένα πουρναρόφυλλο, ένα φυλικόφυλλο, ένα βελάνι κι ένα άχυρο. Όποιος έβρισκε το κέρμα και καλά θα έβγαζε χρήματα στην ζωή του. Όποιος έβρισκε το πουρναρόφυλλο, θα έβοσκε γίδια, το φυλικόφυλλο θα έβοσκε πρόβατα, το βελάνι γουρούνια και το άχυρο άλογα ή μουλάρια… εκεί να δείτε γέλια ειδικά σ’ αυτόν που έπεφτε το βελάνι… ήταν ικανός αυτός που το έβρισκε να προσπαθήσει να το καταπιεί παρά να το δούν οι υπόλοιποι. Είναι τόσα πολλά αυτά που θυμάμαι που θέλω ώρες να τα πω…
ΕΠ. Πόσο σημαντικό θεωρείτε ότι είναι να προσπαθήσουμε να κρατήσουμε και να μεταφέρουμε όλες αυτές τις παραδόσεις στις επόμενες γενιές?
ΧΒ. Προσωπικά, θεωρώ πως έχουμε υποχρέωση όλοι μας να μεταφέρουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας τα έθιμα του τόπου μας. Δεν πρέπει να χαθούν. Είναι κρίμα να μην μάθουν οι επόμενες γενιές αυτά τα υπέροχα έθιμα που έχει το κάθε χωριό απ’ όποιο μέρος της Ελλάδος κι αν είναι. Εγώ αν και έχω φύγει από το χωριό εδώ και πολλά χρόνια, ποτέ δεν ξέχασα τίποτα και κάποια προσπαθώ όσο μπορώ να τα διατηρώ. Πρώτον γιατί μου αρέσουν και δεύτερον γιατί κάθε φορά που τα θυμάμαι ή τα πράττω, ζω αξέχαστες και μοναδικές στιγμές με αγαπημένα μου πρόσωπα! Καλές γιορτές σε όλους!
