Ενίοτε, είτε από πρόθεση είτε -τις περισσότερες φορές- από ‘αγαθόν φανατισμόν αγάπης’ για την πατρίδα δημιουργούνται ιστορικοί μύθοι και θρύλοι που δεν στηρίζονται σε καμία γραπτή- ούτε καν προφορική- πηγή, αλλά συνήθως προκύπτουν από τη δημοσίευση μιας αυθαίρετης εκτίμησης, όπου συνήθως κατατίθεται – ίσως με καλή πρόθεση- ή διάθεση να γίνει ή επιθυμία ή το οποίο σκεπτικό μας ιστορική πραγματικότητα. Αυτό βλάπτει και τον τόπο και την ιστορία του αλλά και τους ανθρώπους του, που καλοπροαίρετα ενδεχομένως αναπαράγουν τέτοιες συμπεράσματα.
Και ο μύθος, ο θρύλος, ιδιαίτερα όταν παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα αναπαραγωγής του καθίσταται πιο ισχυρός πιο ανθεκτικός και από την ίδια την πραγματικότητα, καθιερώνεται στις συνειδήσεις, δύσκολα ανατρέπεται και εν τέλει -αν δεν βλάπτει- κυρίως δεν προσφέρει, ούτε προσθέτει καμία υπηρεσία στην υπόθεση την οποία επιθυμεί να υπηρετήσει.
Κλασικό παράδειγμα για είναι η περίπτωση του ‘Κρυφού Σχολειού’. Στον τόπο μας, τα Άγραφα, τα Μεγάλα Βραγγιανά, μια τέτοια περίπτωση αγαθού φανατισμού αγάπης για την ιδιαίτερη πατρίδα, είναι εκείνη περί του αριθμού των βιβλίων της λεγόμενης ‘Βιβλιοθήκης του Γορδίου’ στην Σχολή των Βραγγιανών στις αρχές του 18ου αιώνα.
Για το μέγεθος της βιβλιοθήκης του Γορδίου στα τότε Βραγγιανά των Αγράφων , στο λεγόμενο “Ἑλληνομουσεῖον Ἀγράφων”, έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί αρκετά και κυρίως ότι περιελάμβανε περίπου 4.000 τόμους βιβλίων. Όμως καμία γραπτή πηγή δεν παραδίδει κάτι τέτοιο. Μία αναφορά για τη βιβλιοθήκη που αλιεύεται στην αλληλογραφία του Γορδίου με τον λόγιο -ιεράρχη Μητροπολίτη Άρτης και Ναυπάκτου Νεόφυτο Μαυρομμάτη, ο οποίος είχε στείλει στον Γόρδιο κατάλογο των βιβλίων της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους. Γράφει σχετικά ο Γόρδιος στον Νεόφυτο στις 16 Απριλίου του 1827:
«Τῶν παρ’ ἐμοὶ μέντοι γε σῳζομένων βίβλων πάνυ εἰσὶν ὀλίγαι αἱ μὴ τῷ καταλόγῳ τῶν αὐτόθι κείμεναι. […] Πρὸς τούτοις δέ μοι καὶ θαυμάζειν ἔπεστι τῆς ποσότητος τούτων ἕνεκεν. Ὑπελάμβανον γὰρ ὅτι καὶ τὰς χιλίας ὑπερακοντίζειν βίβλους» (βλ. Ἀναστάσιος Γόρδιος, Ἀλληλογραφία, (1675-1728), Ἔκδοση: Χαρίτων Καρανάσιος ‒ Ἰωάννα Κόλια, Προλεγόμενα‒Σχόλια: Χαρίτων Καρανάσιος, [Κέντρον Ἐρεύνης τοῦ Μεσαιωνικοῦ καὶ Νέου Ἑλληνισμοῦ / Ἀκαδημία Ἀθηνῶν], τόμ. Β΄, Ἀθήνα 2011, ἐπ. 627, σ. 899)· γιὰ τὴ βιβλιοθήκη τῆς Ἱ. Μ. Ἰβήρων τοῦ Ἁγ. Ὄρους, βλ. καὶ Κοσμᾶ Βλάχου, Ἡ Χερσόνησος τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἄθω, Βόλος 1903, σ. 206, ὅπου μεταξὺ ἄλλων ἀναφέρεται πώς, τὴν βιβλιοθήκη ἐμπλούτισε –μὲ ἀφιέρωση τῆς δικῆς του βιβλιοθήκης‒ τὸ 1678 ὁ Πατριάρχης Διονύσιος Δ’ [μὲ τὸν ὁποῖο διατηροῦσε πυκνὴ ἀλληλογραφία ὁ Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλὸς ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ ὁ Διονύσιος ποὺ ἦταν ἀκόμη μητροπολίτης Λαρίσης], καὶ πὼς «εἰς ἐμπλουτισμὸν καὶ τακτοποίησιν τῆς βιβλιοθήκης» ἐργάστηκε μὲ ζῆλο καὶ ὁ Μητροπολίτης Ἄρτης καὶ Ναυπάκτου Νεόφυτος Μαυρομμάτης).
Ο Γόρδιος δηλώνει πως λίγα από τα βιβλία της βιβλιοθήκης του δεν υπάρχουν στον κατάλογο του Νεόφυτου και εκφράζει θαυμασμό για τον αριθμό των χιλίων περίπου βιβλίων της βιβλιοθήκης της Mονής Ιβήρων. Mάλλον δεν θα εκφραζόταν με θαυμασμό για μοναστική του Αγίου Όρους βιβλιοθήκη αν η δική του προσωπική βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 4.000 βιβλία και σίγουρα πολλά θα ήταν εκείνα που δεν θα υπήρχαν στη βιβλιοθήκη της Μονής Ιβήρων. Ένας αριθμός λοιπόν περί τα 800 θα ήταν αρκετά λογική και κοντά στην πραγματικότητα εκτίμηση για τον όγκο της βιβλιοθήκης του Γορδίου, καθόλα μικρός αριθμός βιβλίων σε μία ουσιαστικά προσωπική βιβλιοθήκη στα δυσπρόσιτα Άγραφα του 18ου αιώνα και σε μία τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.
Εκείνο πάντως που φαίνεται με συνεχείς αναφορές μέσα στην Αλληλογραφία του Γορδίου είναι πως δηλώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την απόκτηση βιβλίων (για την αγάπη του και την ιδιαίτερη σχέση του με τα βιβλία ο Κ.Θ. Δημαράς γράφει: «…Μὰ τὸ θέμα ποὺ τὸν κατέχει εἶναι τὸ βιβλίο· ἕνα πρωτογονικὸ ἀκόμη πάθος· ζήτηση βιβλίων, δανεισμοί, ἀνταλλαγές, βιβλιοδεσίες, περνοῦν καὶ ξαναπερνοῦν μέσα στὰ γράμματά του. …», βλ. Κ. Θ. Δημαρᾶς, Ἱστορία τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας,., Κ. Θ. Δημαρᾶς, Ἱστορία τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας, ἐκδ. Γνώση, Ἀθήνα 2000, σ. 139. Γιὰ τὸ πάθος του γιὰ τὰ βιβλία, βλ. ἐπίσης Χαρίτων Καρανάσιος, «Μορφή, περιεχόμενο καὶ χρήση τῶν ἐπιστολῶν τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου», Πρακτικά τοῦ ἐπιστημονικοῦ Συμποσίου, «Νεοελληνικὴ ἐπιστολογραφία (16ος-19ος αἰών.)», Μεσαιωνικὰ καὶ Νέα Ἑλληνικὰ 8 (2006) 65.
(Κωνσταντίνος Σπ. Τσιώλης)
Πηγή: ellinomouseionagrafon.blogspot.com
