Eντυπώσεις, σκέψεις και εικόνες…
Ανυπότακτα Άγραφα!
Γράφει ο ΕΥΡΥΤΑΝΑΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ, www.eyrytixn.blogspot.com
Οι γέροι Αγραφιώτες λένε ότι όταν ο Θεός αποφάσισε να φτιάξει ετούτο τον κόσμο, σίτεψε το χώμα και το αφράτο το δώρισε στους κάμπους. Τις πέτρες που περίσσεψαν από τη σίτα του τις έριξε εδώ στ’ Άγραφα κι έτσι γεννήθηκαν αυτά τα τρομαχτικά βουνά!
Το πολυκόρυφο ορεινό συγκρότημα των Αγράφων -το πιο άγριο, απομονωμένο και εντυπωσιακό της Πίνδου- απλώνεται σε ολόκληρο το βόρειο τμήμα του νομού Ευρυτανίας και στο δυτικό του νομού Καρδίτσας, χωρίζοντας την περιοχή σε Ευρυτανικά Άγραφα και Θεσσαλικά Άγραφα. Πολλές Αγραφιώτικες κορυφές υπερβαίνουν τα 2.000 μέτρα: αναφέρουμε χαρακτηριστικά την Καράβα (2.184), το Ντελιδήμι (2.163), το Βουτσικάκι (2.154), τη Φτέρη (2.128), τη Λιάκουρα (2.043), τη Σβώνη (2.042), το Μπολερό (2.032), το Φλυτζάνι (2.018) κλπ. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι και αρκετές ακόμη κορυφές ξεπερνούν τα 1.900 μ. Από τα Άγραφα πηγάζουν οι ποταμοί Μέγδοβας και Αγραφιώτης, ενώ στα σπλάχνα τους φωλιάζουν δεκάδες σπάνια είδη άγριας πανίδας και συναντώνται και πάνω από 1200 είδη χλωρίδας. Αριστουργηματικά πέτρινα γεφύρια, λησμονημένοι ορεινοί οικισμοί, παλιά ξωκλήσια, μαζί με ένα πολυδαίδαλο δίκτυο μονοπατιών και χωμάτινων δρόμων συνιστούν έναν πραγματικό οικολογικό παράδεισο!
Μέσα σ΄ αυτά τα δύσβατα αδιαπέραστα όρη, σε τούτα τα προστατευμένα φυσικά οχυρά, στις απρόσιτες βουνοκορφές και στις βαθιές χαράδρες, άνθισε από πολύ νωρίς ο σπόρος του ανεξάρτητου βίου. Οι άνθρωποι “βαπτίστηκαν” στον σκληροτράχηλο τόπο που κατοικούσαν, “μετάλαβαν” το νάμα της ελευθερίας που τους δώρισε η ατίθαση αγραφιώτικη φύση, με αποτέλεσμα να ταυτιστούν βαθιά μαζί της! Ίσως πουθενά αλλού η “γεω-γραφία” δεν έδεσε τόσο απόλυτα με την… “ανθρωπο-γραφία” όσο εδώ στα Άγραφα.
Από τα βυζαντινά χρόνια η περιοχή αρνήθηκε να υποταχθεί στην κεντρική εξουσία. Όταν ο βυζαντινός εικονομάχος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος (741-775 μ.Χ.) έστειλε τους εξάρχους του στα Άγραφα για να διαπιστώσουν αν αποκαθηλώθηκαν οι εικόνες (σ.σ. αυτή πρέπει να ήταν η πρόφαση, ο πραγματικός στόχος ήταν μάλλον ο γεωπολιτικός έλεγχος και η φορολογική αφαίμαξη), οι Αγραφιώτες σφαγίασαν τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα (“θανάτω μαχαίρας παρέδωκαν” σύμφωνα με τον βυζαντινό χρονολόγο Μιχαήλ Ψελλό) στέλνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο “το μήνυμα” στον ηγεμόνα. Ο Κωνσταντίνος κατανοώντας ότι δεν μπορεί να επιβάλλει την κυριαρχία του σε έναν τέτοιο δυσπρόσιτο και επικίνδυνο τόπο, διέταξε να εξαιρεθεί από τους χάρτες και τα φορολογικά κατάστιχα της αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα η περιοχή να πολιτογραφηθεί ως… “Άγραφα” !!!
Πολλούς αιώνες αργότερα, επί Οθωμανικής κυριαρχίας, τα Άγραφα διατήρησαν σημαντικό τμήμα των προγενέστερων βυζαντινών προνομίων τους, τόσο επί του Μουράτ του Β’ όσο και αργότερα επί του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, ο οποίος αδυνατώντας να τα καθυποτάξει με τον Μπεγλέρμπεη της Ρούμελης, έδωσε τη συγκατάθεσή του στην περίφημη συνθήκη του Ταμασίου (10-5-1525) βάσει της οποίας τα Άγραφα (σ.σ ευρυτανικά και θεσσαλικά) θα απολάμβαναν μία ιδιότυπη θεσμοθετημένη μορφή ανεξαρτησίας με σημαντικά οφέλη για τον ντόπιο πληθυσμό!
Έτσι συμφωνήθηκε να αναγνωριστεί καθεστώς αυτονομίας στα αγραφιώτικα χωριά, απαγορεύτηκε να κατοικούν Τούρκοι σε αυτά (πλην του Φαναρίου), ενώ επιτράπηκε και η ελεύθερη επικοινωνία των ορεσίβιων κατοίκων με τις πεδινές περιοχές, υπό την προϋπόθεση να πληρώνεται ένας ετήσιος συμβολικός φόρος (50.000 γρόσια ανά κοινότητα) που θα αποδίδονταν στην Πύλη από το τοπικό συμβούλιο μέσω κάποιου έμπιστου προσώπου. Επίσης τα Άγραφα είχαν και το πρόσθετο προνόμιο να διατηρούν δικό τους “καπετάνιο” για την τήρηση της τάξης! Αν και η προαναφερόμενη συνθήκη παραβιάστηκε ουκ ολίγες φορές, εντούτοις οι απείθαρχοι Αγραφιώτες απέφευγαν τα περισσότερα “χαράτσια” και απέδιδαν; (ή μήπως όχι – βλ. εδώ) μόνο τον κεφαλικό φόρο, καθώς και το λεγόμενο “αστάρι” δηλ. μια ποσότητα τοπικού υφάσματος εξαιρετικής ποιότητας που χρησίμευε ως… σφογγιστήρι των αγγείων του Σουλτάνου! Να σημειώσουμε, όμως, ότι οι ντόπιοι εκμεταλλευτές, κοτζαμπάσηδες και σία, επέβαλλαν και αυθαίρετους δικούς τους φόρους επιβαρύνοντας με επιπλέον “δοσίματα” το λαό.
Εξαιτίας της ιδιόμορφης αυτονομίας τους τα Άγραφα παρέμειναν ζωντανά και αναπτύχθηκαν ποικιλοτρόπως. Συνάμα, λόγω και του δυσπρόσιτου εδάφους τους, αποτέλεσαν ένα ασφαλές καταφύγιο για αρκετούς διωκόμενους. Κάμποσοι απείθαρχοι “ζορμπάδες” από Ήπειρο, Πελοπόννησο και άλλες περιοχές, που ασφυκτιούσαν κάτω από τον καταπιεστικό ζυγό ή έρχονταν σε σύγκρουση με τους θεσμούς του καθεστώτος, κατέφευγαν εδώ στα ψηλά βουνά και έστηναν μια νέα αδέσμευτη ζωή μακριά από τον έλεγχο και το αδιάκριτο βλέμμα της κεντρικής εξουσίας.
Τα άρματα και η παλικαριά ήταν για αιώνες τα πιο φερέγγυα διαπιστευτήρια για την είσοδο και την εγκατάσταση στον ανυπότακτο κόσμο των Αγράφων! Στο διάβα του χρόνου κάποιοι μετέπειτα ηγεμόνες όπως ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων, προσπάθησαν να κυριαρχήσουν στα Άγραφα, με πολλές και διάφορες μεθοδεύσεις που δεν είναι της παρούσης να αναφερθούν. Όμως ακόμη και ο Αλής τα βρήκε σκούρα, όταν απέναντί του ύψωσαν ανάστημα γενναία παλικάρια σαν το θρυλικό Κατσαντώνη, το Δίπλα, τον Τσιόγκα και άλλους “ατάκτους”! Στην εξέγερση του ’21 τα Άγραφα παρέμειναν αδούλωτα και κέντρο δράσης σπουδαίων μαχητών της ανεξαρτησίας όπως ο Καραϊσκάκης, ο Τσάκας, κ.ά.
Επειδή και ο μύθος συνηγορεί στο ανυπότακτο τούτης της γης, να αναφερθούμε σε ένα παλιό παραμύθι που έλεγε ότι ψηλά πάνω στη Νιάλα, υπήρχε μία απρόσιτη σπηλιά στην οποία κατοικούσε ένα δράκος. Όταν αυτός αντιλαμβάνονταν τα τουρκαρβανίτικα αποσπάσματα της εξουσίας κυλούσε καταπάνω τους τεράστια βράχια για να τους κόψει το δρόμο και να μην τολμήσουν να πλησιάσουν τον “άγραφο τόπο” !!!
Ακόμη και στα 1852, ο Γάλλος περιηγητής Eugene Yemeniz που επισκέφτηκε τον τόπο έγραφε για τους Αγραφιώτες: “αποκομμένοι στη μοναξιά τους, με τα πρωτόγονα έθιμά τους, ζουν μακριά από την κίνηση και την ανανέωση που υπάρχει στην Πελοπόννησο, όντας πολύ αδιάφοροι στον κώδικα και στους πραγματικούς νόμους που διέπουν το κράτος”!
Τέλος, στην πρόσφατη νεότερη Ιστορία, τα βουνά των Αγράφων τιμήθηκαν και από τους αντάρτες των δύο ξεσηκωμών καθώς αποτέλεσαν και πάλι μία επαναστατική έπαλξη ανεξαρτησίας κόντρα στις σύγχρονες σιδερόφραχτες αυτοκρατορίες (γερμανοϊταλική, αγγλοαμερικάνικη) και το συνεργαζόμενο με τους ξένους δυνάστες μοναρχικό κράτος.
Στο μέλλον; Ποιος να ξέρει άραγε… τι επιφυλάσσουν τ’ Άγραφα στο επόμενο ραντεβού τους με την Ιστορία!
(Συνεχίζεται)
