Γράφει η Μαρία Καρφή, Φιλόλογος, Ειδική Παιδαγωγός MEd, Διαχειρίστρια Πολιτισμικών Μονάδων MSc
Η αλλαγή των μουσείων και ο ανθρωποκεντρικός τους χαρακτήρας, οδηγεί τους συγκεκριμένους πολιτιστικούς οργανισμούς να ανοίξουν τις πόρτες τους σε ένα ευρύ κοινό, δίνοντας τη δυνατότητα σε όλους τους ανθρώπους να γίνουν κοινωνοί μιας απολαυστικής εμπειρίας των μουσείων. Μέχρι να πραγματοποιηθεί η στροφή αυτή των μουσείων, υπήρξε έντονο το στοιχείο του κοινωνικού αποκλεισμού, όχι μόνο στα μουσεία, αλλά σε ολόκληρη την κοινωνία, απέναντι στις ευπαθείς ομάδες, όπως αυτής των ατόμων με αναπηρίες. Ο κοινωνικός αποκλεισμός αναφέρεται σε διάφορες μορφές περιθωριοποίησης και παρεμποδισμού συγκεκριμένης μερίδας πολιτών από τα κοινωνικά δημόσια αγαθά και τις υπηρεσίες. Μιλάμε δηλαδή για ανάπηρα περιβάλλοντα και όχι ανάπηρα άτομα.
Στην εξάλειψη της απομόνωσης και της περιθωριοποίησης που υφίστανται η συγκεκριμένη ομάδα ατόμων συμβάλλει επίσης και η επιστήμη της Ειδικής Αγωγής. Είναι μια επιστήμη που δημιουργήθηκε πρόσφατα, η οποία έχει ως κύριο σκοπό της, την ένταξη των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην κοινωνία, την οικογένεια και το σχολείο. Οι ειδικοί της Ειδικής Αγωγής προτείνουν την αντικατάσταση της ιατρικής προσέγγισης με αυτή της εκπαιδευτικής. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι επιστήμονες προσεγγίζοντας την αναπηρία υιοθέτησαν το ιατρικό – παθολογικό μοντέλο. Το ιατρικό μοντέλο προσεγγίζει την αναπηρία ως αποτέλεσμα παθολογίας του ατόμου. Από την άλλη, το κοινωνικό μοντέλο πρεσβεύει ότι η ίδια η κοινωνία προκαλεί την αναπηρία. Η κοινωνία είναι αυτή που προκαλεί εμπόδια στα άτομα με αναπηρίες, όπως η κοινωνική καταπίεση είναι αυτή που δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στα άτομα αυτά και για το λόγο αυτό οι αντιλήψεις του κοινωνικού συνόλου κρίνεται απαραίτητο να αλλάξουν. Στόχος θα πρέπει να είναι η ισότητα μεταξύ των ατόμων αλλά και ίσες ευκαιρίες για συμμετοχή στη ζωή.
Όσον αφορά τα άτομα με αναπηρίες και τον αποκλεισμό τους από τους πολιτιστικούς οργανισμούς, τα ίδια τα μουσεία έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν ουσιαστικά για την αντιμετώπισή του. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με αντίστοιχες δράσεις και προγράμματα των μουσείων συμβάλλοντας στην τόνωση της αυτοεκτίμησης, αλλά και στη δημιουργία κοινοτήτων που θα αντιπροσωπεύουν τη διαφορετικότητα στους πολιτιστικούς οργανισμούς. Το μουσείο με το διττό ρόλο του ως εκπαιδευτικού και κοινωνικού οργανισμού έχει τη δύναμη να συμβάλλει στην ανάπτυξη πολιτιστικών αρχών που θα συνάδουν με αυτές της σύγχρονης κοινωνίας και πολλές ακόμη, που θα τις διαμορφώνουν. Το περιβάλλον του μουσείου αποτελεί τον ιδανικό χώρο ανάπτυξης επικοινωνιακών δεξιοτήτων ανάμεσα στα άτομα με και χωρίς αναπηρίες, την αλληλοαποδοχή τους, ακόμη και τη μεταξύ τους συνεργασία, επιτυγχάνοντας την κοινωνική τους ενσωμάτωση. Το μουσείο λοιπόν έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει σχέσεις και συνεργασία με τις περιθωριοποιημένες ομάδες των ατόμων με αναπηρίες, να επιτρέψει την πρόσβαση του συγκεκριμένου κοινού του στις συλλογές, αλλά και να προωθήσει δραστηριότητες εντός και εκτός μουσείου που θα αφορούν τη συγκεκριμένη ευπαθή ομάδα. Μέσα από αυτές τις τακτικές το μουσείο θα αποδεχτεί τις ομάδες αυτές ως επισκέπτες, που θα μετέχουν σε συλλογές και σε προγράμματα, ακόμη και ως προσωπικό του μουσείου δίνοντας το παράδειγμα στην κοινωνία.
