Όνομα: Δημήτρης Παπαδόπουλος, «Τυμφρηστός»
1870 – 1930
Ιδιότητα: Συγγραφέας, Νομικός, στρατιωτικός
Τόπος καταγωγής: Ανατολική Φραγκίστα Ευρυτανίας
Συλλεκτική έκδοση ‘‘Η ΩΡΑΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΑΝ’’
‘‘Η ΩΡΑΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΑΝ’’ μέσα σε έναν χρόνο πούλησε 3.000 αντίτυπα
Τυμφρηστός. Η ζωή και το έργο ενός λησμονημένου λυρικού
Προσωπογραφία του Τυμφρηστού στην εισαγωγή του ομώνυμου βιβλίου του
Η στήλη του Ευρυτάνα αυτής της εβδομάδας είναι αφιερωμένη στον Δημήτρη Παπαδόπουλο, γνωστό ως Τυμφρηστό, μια ιδιαίτερη προσωπικότητα της ελληνικής παραλογοτεχνίας με βαθιά λαϊκή απήχηση και σημαντική πολιτιστική παρουσία.
Το ψευδώνυμο που υιοθέτησε, εμπνευσμένο από το ορεινό τοπίο του Βελουχιού (Τυμφρηστός), δηλώνει από μόνο του τον βαθύ δεσμό με τον τόπο καταγωγής του, τον οποίο δεν έπαψε να στηρίζει ως το τέλος της ζωής του.
Από τη Φραγκίστα στο Αγρίνιο και την Πόλη
Γεννήθηκε το 1870 στην Ανατολική Φραγκίστα Ευρυτανίας,. Μεγάλωσε σε μια πολυμελή οικογένεια με εννιά παιδιά και έλαβε τα πρώτα του γράμματα στη Φραγκίστα, στο τετραετούς φοίτησης δημοτικό σχολείο μαζί με τον παιδικό του φίλο, τον μετέπειτα πολιτικό Γεώργιο Καφαντάρη. Συνέχισε τις σπουδές του στο Αγρίνιο, στο Σχολαρχείο, δείχνοντας από νωρίς την αγάπη του για τη μόρφωση.
Σε ηλικία μόλις 14 ετών, το 1884, βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου χάρη στη στήριξη του εξαδέλφου του, Θανάση Παπαδόπουλου, σπούδασε στο Λύκειο Χατζηχρίστου. Η πορεία του συνεχίστηκε στην Αθήνα, στη Νομική Σχολή, ενώ κατόπιν επέστρεψε στην Πόλη και άσκησε δικηγορία
Παράλληλα, διετέλεσε πρόεδρος του Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως, και φαίνεται να είχε ενεργό ρόλο και ως συγγραφέας ή μεταφραστής δημοφιλών έργων, πρακτική συχνή στους φοιτητές της εποχής. Μιλούσε γαλλικά και είχε πρόσβαση σε λαϊκά γαλλικά αναγνώσματα, επηρεάζοντας τη θεματολογία των δικών του έργων.
Πατριωτική δράση και στρατιωτική θητεία
Η ενασχόλησή του με πατριωτικά σωματεία της Πόλης οδήγησε το 1912 στην εγκατάστασή του στην Αθήνα. Κατατάχθηκε το 1891 και αποφοίτησε από τη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών της Κέρκυρας. Έλαβε μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, φθάνοντας μέχρι τον βαθμό του λοχαγού.
Η πατριωτική του στάση δεν πέρασε απαρατήρητη από τις τουρκικές αρχές, οι οποίες τον χαρακτήρισαν επικίνδυνο και τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη το 1912.
Δημόσιος υπάλληλος, συγγραφέας και ευεργέτης
Μόνιμος πλέον κάτοικος Αθηνών από το 1912, εγκαταστάθηκε στο λόφο του Στρέφη, στην οικία Τσομάκου. Αρχικά εργάστηκε στο υπουργείο Εξωτερικών και αργότερα, το 1923, στην Εθνική Τράπεζα ως νομικός σύμβουλος. Παρότι ο μισθός του δεν ήταν υψηλός, τα μυθιστορήματά του του απέφεραν μεγαλύτερα έσοδα, κάτι που αναφέρει και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ο δεσμός του με τη Φραγκίστα δεν έπαψε ποτέ: Διαμεσολάβησε ώστε ο εξάδελφός του να χρηματοδοτήσει σχολεία, υδρευτικά δίκτυα, προικοδοτήσεις και επισιτιστική βοήθεια.
Μια ζωή γραμμένη με μελάνι και έργα
Παράλληλα με την επαγγελματική του πορεία, ο Τυμφρηστός αφιέρωσε τέσσερις δεκαετίες στη συγγραφή, συντάσσει ένα πολύπλευρο συγγραφικό του έργο, ένα ιδιότυπο αμάλγαμα ετερόκλιτων μορφολογικών στοιχείων, που ακροβατεί ειδολογικά μεταξύ ποίησης, μυθιστορήματος και θεατρικού. Ο Τυμφρηστός κατάφερε να αποδώσει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής του, προσφέροντας μια φωνή γεμάτη λυρική έξαρση, δραματικότητα και λαϊκότητα. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως η «υγρή» πένα του ήταν ιδιαίτερα προσφιλής στο ευρύ κοινό και ιδίως στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό του Μεσοπολέμου
Το μυθιστόρημα «Η Ωραία του Πέραν» (1920) αποτελεί το πιο γνωστό του έργο. Πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Νέον Πνεύμα και το 1921 εκδόθηκε σε βιβλίο. Μέσα σε έναν χρόνο πούλησε 3.000 αντίτυπα, επίδοση εντυπωσιακή για τα δεδομένα της εποχής. Το μυθιστόρημα διαβάστηκε από δεσποινίδες και κυρίες «με τα κρινολίνα» και μετουσιώθηκε σε κινηματογραφική ταινία, εδραιώνοντας τη φήμη του συγγραφέα. Το βιβλίο εντάσσεται στην κατηγορία των αισθηματικών κοινωνικών μυθιστορημάτων, με επιρροές από τα «απόκρυφα» των ελληνικών πόλεων και την παράδοση των γαλλικών λαϊκών αναγνωσμάτων του 19ου αιώνα.
Το έργο του, αν και κατατάχθηκε στην παραλογοτεχνία από μερίδα της κριτικής, περιέχει αυτοαναφορικά στοιχεία που το καθιστούν χρήσιμο για την κατανόηση της εποχής και του αναγνωστικού κοινού της. Ορισμένα από τα έργα του αναφέρονται στους ίδιους τους συγγραφείς και στον κοινωνικό ρόλο της λογοτεχνίας, κάτι που του δίνει μια διακριτή θέση στον εκδοτικό χάρτη της εποχής. Χαρακτηριστική είναι η φιλολογική έκδοση του τρίτου μέρους από το έργο Η Γόησσα των Αθηνών, που εξετάστηκε ακριβώς για αυτά τα στοιχεία.
Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει πλήθος τίτλων:
Ποιήματα: Τραγούδια της Αγάπης (1905), Πολεμικά Τραγούδια (1913), Τα Τραγούδια του Βασιλιά (1915), Δειλινά (1923).
Διηγήματα: Αγάπη και Πόλεμος (1915), Διηγήματα Χωριού – Πόλης (1920), Έμμετρα και Πεζά (1910).
Μυθιστορήματα: Άρρωστες Ψυχές (1914), Η Γόησσα των Αθηνών (1921), Η Μικρούλα (1923), Δύο Ψυχές (1923), Η Προσφυγοπούλα (1924), Στα Δίχτυα του Έρωτα (1925), Τρελός από Αγάπη (1929), Ανθρωπιστής (1930).
Θεατρικά έργα: Το Δικαίωμα του Πατέρα (1910), Η Χειραφετημένη Κακούργα (1914), Ο Φονιάς (1920).
Μελέτες: Ο Κωστής Παλαμάς και το Έργο του (1917), Ωραία Ζωή (1928).
Επίσης, αποτελεί ένα από τα πολλά παραδείγματα της ιστορίας της λογοτεχνίας, μιας και γνώρισε τον ψόγο της ακαδημαϊκής και λογοτεχνικής ελίτ, αλλά τον θερμό εναγκαλισμό του κόσμου, των απλών ανθρώπων που διψούσαν για ιστορίες αγάπης, δράματος και ηθικών διλημμάτων. Ο Τυμφρηστός προσέφερε σε αυτούς τους αναγνώστες λόγο απλό, συγκινητικό, με νατουραλιστική οξυδέρκεια: έναν λόγο βαθιά ανθρώπινο.
Κλείνοντας, με την πεποίθηση πως ακόμα και η πιο έντεχνη περιγραφή δεν μπορεί να υποκαταστήσει την άμεση επαφή με το έργο ενός δημιουργού, παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα από την ‘‘Ωραία του Πέραν’’:
«…Αν κανένας αγρύπνησε ποτέ μοναχός του, σε καμιά καλοκαιρινή νύχτα, κάτω από το φεγγαρολουσμένο ουρανό, κ’ η ψυχή του, λυτρωμένη απ’ τα σίδερα της ύλης, πέταξε στα ουράνια ζητώντας τ’ Άπειρο! Αν… Αυτός μοναχά ας διαβάσει το βιβλίο μου».
