Γράφει ο Αλέξανδρος Χουλιάρας

Ο «ποδο-χειροκίνητος» αργαλειός ήταν για χιλιετηρίδες ο βασιλιάς της υφαντουργίας. Πριν 200 χρόνια στην Αγγλία υπέστη την εκθρόνισή του από μηχανοκίνητη υφαντουργία. Στο τόπο μας μεταπολεμικά μας τίμησε η βιομηχανική υφαντουργία με το εργοστάσιο της Πειραϊκής-Πατραϊκής, παράλληλα όμως στα χωριά και στο λαϊκό νοικοκυριό, δεν σίγησε ο παραδοσιακός αργαλειός. Κατά ειρωνεία της μοίρας στον τόπο μας και οι δύο αυτές μορφές υφαντουργίας σίγησαν συγχρόνως από τη μεταπολίτευση και δώθε. Σήμερα «ξένοι υφαίνουν τα σκουτιά και ξένοι μα τα ράβουν» κι αν συμβεί καμιά στραβή θα γυρίζουμε γυμνητεύοντες και… ξεβράκωτοι.  Στην ιστορία της χειροκίνητης υφαντουργίας υπήρξαν τρεις κατηγορίες αργαλειών:

Πρώτος ήταν ο αργαλειός με βάρη, τις λεγόμενες αγνίθες, που κρατούσαν κατακόρυφο το στημόνι και ο οποίος έχει τελείως εξαφανιστεί. Τέτοιος ήταν ο αργαλειός της Πηνελόπης.

Δεύτερος είναι ο αργαλειός με κάθετο στημόνι, σταθεροποιημένο με αντί πάνω και κάτω, ο οποίος σήμερα χρησιμοποιείται στην ταπητουργία.

Τρίτη κατηγορία είναι ο αργαλειός με οριζόντιο στημόνι, ο οποίος ήταν ο μοναδικός τύπος αργαλειού της ευρυτανικής υφαντουργίας. Κατασκευαζόταν σε διάφορες φόρμες, από χοντροφτιαγμένες μέχρι αρκετά έντεχνες. Ανεξάρτητα από την ποιότητα της τεχνικής του κατασκευής, όταν δούλευε στο σπίτι ήταν ευλογία και πλούτος κι όταν ο χτύπος του διαχεόταν στη γειτονιά στην καρδιά των αρσενικών σήμανε συναγερμός. Ήξεραν πως εκείνη τη στιγμή η λυγερή και όμορφη υφάντρα του σπιτιού βάζει: «στον ασημένιον αργαλειό υφάδια μεταξένια». 

Τα είδη της τρίτης κατηγορίες (δηλ. των δικών μας αργαλειών) ήταν: O μονός, που ήταν συνήθως μετακινούμενος (γι΄ αυτό λέγονταν και περπατάρικος), o διπλός και ο πρόχειρος σαρακατσάνικος, μονός ή διπλός.

Ο αργαλειός -ως σύνολο- κι αυτός σαν όλες τις μηχανές απαρτιζόταν από μια σταθερή κατασκευή και κινούμενους μηχανισμούς με τα εξαρτήματά τους. Επιπλέον είχε τα παρελκόμενά του και χρειαζόταν τα αναλώσιμα για το στημόνι και το υφάδι. 

1) Η σταθερή κατασκευή του αργαλειού απαρτίζεται από: (8.1α) τέσσερα ποδάρια, (8.1β) τέσσερα αποκατάρια, (8.1γ) τέσσερα πανάρια και (8.1δ) το κάθισμα ή πάτος.

2) Το ξυλόχτενο είναι ο πρώτος κινούμενος μηχανισμός του αργαλειού, τον οποίον η υφάντρα κινεί με τα χέρια και απαρτίζεται από τα εξαρτήματα: (8.2α) ψαλίδι ξυλόχτενου, (8.2β) παλικάρια ή σπάθες, (8.2γ) πάνω ξυλόχτενο, (8.2δ) κάτω ξυλόχτενο

3) Οι πατήθρες και τα μιτάρια είναι το δεύτερο κινούμενο σύστημα του αργαλειού, το οποίο η υφάντρα κινεί με τα πόδια και απαρτίζεται: (8.3α) πατήθρες, (8.3β) πατηθρόξυλο, (8.3γ) μιτάρια, (8.3δ) πατηθρόσχοινο, (8.3ε) ψαλίδι μιταριών, (8.3στ) καρέλια, (8.3ζ) καρελομάνες (μονή και διπλή) και (8.3η) καρελόσχοινα

4) Σύστημα στημονιού – σκουτιού που απαρτίζεται από: (8.4α) μπροσάντι, (8.4β) απολυταριά, (8.4γ) πισάντι, (8.4δ) πανάντι ή καβαλάρης, (8.4ε) τανύστρα ή χέρι, (8.4στ) καλαμίδια, (8.4ζ) γκαρδιόβεργα, (8.4η) βαρίδι,και (8.4θ) ξίγκλα .

5) Τα παρελκόμενα αργαλειού ήταν τα χτένια (στρωσιδόχτενο διμιτόχτενο απολυτόχτενο και η σαΐτα με παρελκόμενα της, τη βελόνα ή σαϊτόβεργα, τα μασούρια και το φτερό.

Έλεγαν πως τα μέρη του αργαλειού τάχουν μετρημένα και είναι εβδομήντα δύο κομμάτια κι ένα φτερό, που συγκρατεί τη σαϊτόβεργα στο σώμα της σαΐτας.