Ευρυτανία! Μια κόλαση και παράδεισος μαζί απάτητων ορέων. Ράχες κυματόχαρες, σπηλιές θρυλικές, πλατάνια κι έλατα δασωμένα, πηγές με νερό σα θάλασσα, αγρίμια ατίθασα, συνθέτουν την ανεπανάληπτη εικόνα της. Κάθε σπηλιά και ριζόσπηλο κρύβει την δική του ιστορία και παράδοση.
«Η Μαύρη Σπηλιά» του Προυσού, στέγασε κάποτε το μαντείο του ομηρικού Οδυσσέα ή είναι γέννημα θρύλων και φαντασιώσεων; Κανείς δεν ξέρει, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να ανιχνεύσουμε πληροφορίες από γραπτά ντοκουμέντα ιστορικών, συγγραφέων και λαογράφων στο διάβα του χρόνου.
Στα δυο χιλιόμετρα από το κεφαλοχώρι του Προυσού, βρίσκεται η Μαύρη Σπηλιά. Είναι από τα εντυπωσιακότερα φαράγγια της Ευρυτανίας, που καταλήγει στην ομώνυμη σπηλιά. Ένας μυστικός τόπος, ένα λίθινο κρησφύγετο, με την πρόσοψή του να την κλείνει ένας θεόρατος χτισμένος τοίχος σαν κανονική είσοδο. Σ’ αυτή κατέφευγαν οι κάτοικοι στις δύσκολες στιγμές της Τουρκοκρατίας και της Ιταλογερμανικής κατοχής από τους διώκτες τους.
Οι μύθοι και οι θρύλοι δίνουν και παίρνουν, αν κάποτε υπήρχε εδώ το μαντείο του Οδυσσέα. Γνωστοί, αρχαίοι φιλόσοφοι, συγγραφείς και νεώτεροι περιηγητές έγραψαν για τούτο τις απόψεις τους.
Ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Απολλόδωρος τοποθετούν την παρουσία του Οδυσσέα στην Αιτωλοακαρνανία μετά την επιστροφή του από την Τροία και την εξορία του ακολούθως από την Ιθάκη. Ειδικά ο Αριστοτέλης στο έργο του «Ιθακισίων πολιτεία» αναφέρει πως, «…Ευρυτάνες έθνος είναι της Αιτωλίας, ονομασθέν υπό Ευρύτου, ζώντες από θήρας και ληστείας, παρ’ οίς μαντείον Οδυσσέως». Ο ίδιος σημείωνε, πως, στο μαντείο της Ευρυτανίας για τους χρησμούς χρησιμοποιούνταν το μάσημα της δρυός (βαλανιδιάς). Μεταγενέστεροι ερευνητές συγκρίνοντας τοπία δηλώνουν, πως, στην Ιθάκη δεν υπήρχε ουδέποτε ίχνος δρυός, ενώ στην Ευρυτανία και ιδίως στις περιοχές πέριξ του Προυσού υπάρχουν ολόκληρα δάση. Κανένα άλλο επίσημο στοιχείο δεν υπάρχει για το θρυλούμενο τούτο μαντείο. Διάφορες θεωρίες το τοποθετούν στο χώρο της Μαύρης Σπηλιάς του Προυσού ή πιο πέρα στην Αποκλείστρα Καστανιάς ή στην Φραγκόσκαλα της Ποταμούλας Αγρινίου. Φυσικό είναι ο κάθε τόπος να υποστηρίζει με σθένος, ότι στον δικό του χώρο να φιλοξενήθηκε ο Οδυσσέας και το μαντείο του κάποτε. Ο Βρετανός Γουντχάουζ, εκτός από σαμποτέρ στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου και τα λοιπά πολεμικά του κατορθώματα, αναδείχτηκε μέγας φιλέλληνας, ιστορικός και συγγραφέας για τα ελληνικά πράγματα. Ο ίδιος υποστηρίζει στα κείμενά του, πως, το μαντείο του Οδυσσέα μάλλον βρισκόταν στη θέση που είναι σήμερα το μοναστήρι της Παναγίας της Προυσιώτισσας και πάνω στα ερείπιά του χτίστηκε τους βυζαντινούς χρόνους το μοναστήρι.
Πως όμως έφτασε και εγκαταστάθηκε στην Ευρυτανία ο πολυμήχανος Οδυσσέας; Επιστρέφοντας στην Ιθάκη από την Τροία, θανάτωσε τους μνηστήρες του θρόνου και της γυναίκας του, της Πηνελόπης. Την Πηνελόπη την εκδίωξε για την απιστία της στην Λακωνία απ’ όπου καταγόταν, όπου ξεχασμένη πέθανε και βρέθηκε ο τάφος της αργότερα από τον Παυσανία στην Μαντινεία. Για τις πράξεις αντεκδίκησης ο Οδυσσέας δικάστηκε από τον συνετό βασιλιά της Ηπείρου Νεοπτόλεμο κι εξορίστηκε κάπου στην Αιτωλία. Οι Ευρυτάνες λάτρευαν τον Οδυσσέα, ως σύμβολο του περιπλανώμενου ανθρώπου, για την ρωμαλαιότητά του και την ελπίδα που τους έδινε η πολυτάραχη ζωή του. Οι ίδιοι παραλλήλιζαν την δύσκολη ορεσίβια ζωή τους με αυτήν του Οδυσσέα. Έτσι πίστευαν πως ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει και κάτω από τις πιο δύσκολες κακουχίες και συνθήκες ζωής. Οι άνθρωποι αυτοί που τον λάτρευαν, του έχτισαν μαντείο, αφού και ο ίδιος λάτρευε την μαντική τέχνη.
Ο γνωστός περιηγητής, σπουδαίος λαογράφος, Δημήτρης Λουκόπουλος, που πέρασε από τον Προυσό στα 1928, έγραψε: «Ένα σωρό συντρίμμια από κεραμίδια είναι σκορπισμένα στη Μαύρη Σπηλιά. Τότε που είχα πάει, τα είδα και ο νους μου πήγε στον θεό Πάνα. Είπα, κι ακόμα το παραδέχομαι πως μπορεί να ήταν εδώ κανένα άντρον του Πανός…» Εμείς τι να πούμε, απλά καταγράφουμε όλες αυτές τις σημαντικές πληροφορίες και απόψεις…!
Κώστας Μπουμπουρής
Αστυν.Δ/ντής ε.α.- Συγγραφέας
(k.boubouris@yahoo.gr)
