Πριν λίγες μέρες ολοκληρώθηκαν από το Δήμο Αγράφων οι επετειακές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Το μαρμάρινο μνημείο του οποίου τα αποκαλυπτήρια έγιναν στα πλαίσια της εκδήλωσης για τη μάχη της Τατάρνας, μαρτυράει το ιστορικό πέρασμα του Μητροπολίτη Διονύσιου του Φιλοσόφου από τα Άγραφα. Ο πρώιμος Επαναστάτης του ’21 έβαλε εκεί τα ‘σπόρια’ για να ανθήσει εκεί 200 χρόνια μετά, η απελευθέρωση των Ελλήνων από των τούρκικο ζυγό και σήμερα μετά από ακόμα 200 χρόνια εμείς να τον τιμούμε για τη θυσία του και να γιορτάζουμε τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού έθνους.

Ποιος ήταν όμως ο Διονύσιος Φιλόσοφος, πως ξεκίνησε η εξέγερση στα Άγραφα και πως ήρθε το μαρτυρικό τέλος του; Η ιστορία ενός μάρτυρα που έβαλε τα πρώτα ‘λιθαράκια’ της Ελευθερίας.

Ο Διονύσιος Β΄ ήταν μητροπολίτης Λαρίσης – Τρίκης, επονομαζόμενος και Φιλόσοφος ή, από τους εχθρούς του, Σκυλόσοφος  με τόπο γέννησης άγνωστη, αν και εικάζεται πως ήταν ή η  Ήπειρος ή η Μακεδονία και ο βασικός βιογράφος του Διονυσίου, ο μητροπολίτης Αθηναγόρας, ανάγει την καταγωγή του στους Καντακουζηνούς, η συνήθης βιβλιογραφία θεωρεί πως είχε ρίζες από τη Θεσπρωτία. Φαίνεται πάντως ότι καταγόταν από πλούσια οικογένεια. Σε νεαρή ηλικία έγινε μοναχός στο Διχούνι Ιωαννίνων, αλλά καθώς ήταν φιλομαθής έφυγε λίγο αργότερα για την Πάδοβα της Ιταλίας, όπου σπούδασε φιλοσοφία, ιατρική και φιλολογία. Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιταλία, πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου παρακολούθησε μαθήματα ποίησης, γραμματικής και αστρονομίας. Λόγω της πλούσιας μόρφωσης και της γλωσσομάθειάς του (μιλούσε 7 γλώσσες), απέκτησε το προσωνύμιο «Φιλόσοφος». Από το 1590 που επέστρεψε στην Ελλάδα και για τα επόμενα τρία χρόνια, η άνοδος του στα εκκλησιαστικά αξιώματα ήταν ραγδαία. Το 1593 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Λαρίσης. Θεωρείται ως ένας από τους δύο πιο σημαντικούς ιεράρχες της Ορθόδοξης Εκκλησίας οι οποίοι έδρασαν συνωμοτικά και επαναστατικά εναντίον των Τούρκων, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Εξαπέλυσε δύο αποτυχημένες αγροτικές εξεγέρσεις εναντίον τους και, κατά τη δεύτερη από αυτές, συνελήφθη και βρήκε μαρτυρικό θάνατο.

Πρώτη εξέγερση κατά των Τούρκων στα Άγραφα

Στα Τρίκαλα ο Διονύσιος άρχισε να οργανώνει εξέγερση, θεωρώντας τον χώρο κατάλληλο για τον σκοπό αυτό, επειδή η περιοχή συνόρευε με τα δυσπροσπέλαστα κρησφύγετα της Πίνδου και των Αγράφων. Τελικά, ξεκίνησε την εξέγερση χωρίς κάποια ουσιαστική ξένη βοήθεια, πέραν ίσως κάποιας αόριστης υπόσχεσης από τη Βενετία. Λίγο μετά τις 15 Νοεμβρίου 1600 επαναστάτησε η Θεσσαλία, από τα Τρίκαλα έως την Καρδίτσα και τα γύρω βουνά, τα Άγραφα με τη στήριξη των αρματολικών σωμάτων των Αγράφων. Η εξέγερση απέτυχε και, σε λίγες ημέρες, οι Τούρκοι επικράτησαν, εφαρμόζοντας σκληρά αντίποινα. Ο επίσκοπος Φαναρίου και Νεοχωρίου (Καρδίτσας) Σεραφείμ απαγχονίστηκε στις αρχές Δεκεμβρίου (αργότερα, ανακηρύχθηκε από την Εκκλησία νεομάρτυρας) και θανατώθηκαν πολλοί κληρικοί και λαϊκοί. Ο Διονύσιος προσπάθησε να διαφύγει προς τα Άγραφα αλλά, μη μπορώντας να το επιτύχει, διέφυγε προς τις ακτές του Ιονίου και έφθασε στη Νάπολη και μετά στη Ρώμη.

Δεύτερη εξέγερση στα Ιωάννινα

Τη νύχτα της 10ης προς την 11η Σεπτεμβρίου του 1611, ένα σώμα περίπου χιλίων χωρικών από τη Θεσπρωτία και τις γύρω περιοχές έκανε έφοδο στα Ιωάννινα, πραγματοποιώντας εξέγερση εναντίον των Τούρκων. Οι χωρικοί ήταν οπλισμένοι με ρόπαλα, δρεπάνια, σφεντόνες και ό,τι άλλο όπλο μπορούσε να βρει ο καθένας. Υποκινητής και επικεφαλής της εξέγερσης ήταν ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος. Η εξέγερση του Διονύσιου που εξελίχθηκε σε πολιορκία των Ελλήνων στους Τούρκους, αν και ήταν καλά οργανωμένη, απέτυχε, καθώς πολλοί Έλληνες κάτοικοι του Κάστρου τον πρόδωσαν και αντί να τον βοηθήσουν, όπως είχαν υποσχεθεί, ανοίγοντας τις πύλες του κάστρου, τάχθηκαν στο πλευρό των Τούρκων. Οι πολιορκημένοι Τούρκοι σώθηκαν από τμήμα του ιππικού τους, που πρόλαβε να φτάσει έξω από το κάστρο και να καταστείλει τους εξεγερμένους. Περίπου 200 άντρες βρήκαν τραγικό θάνατο, ενώ ο Διονύσιος κατάφερε να κρυφτεί σε μια σπηλιά. Οι εχθροί του όμως που είχαν παραλλάξει το προσωνύμιό του από «Φιλόσοφο» σε «Σκυλόσοφο», τον κατέδωσαν και συνελήφθη από τους Τούρκους.

Το τραγικό τέλος του Διονύσιου

Ο Τούρκος διοικητής ήταν οργισμένος με τον Διονύσιο και διέταξε τους άντρες του να τον ανακρίνουν και να τον βασανίζουν σκληρά. Όταν κατά την ανάκριση ρωτήθηκε γιατί προκάλεσε την εξέγερση, δεν δίστασε να απαντήσει: «Πολέμησα για να ελευθερώσω το λαό μου από τα βάσανα και την τυραννία σας». Η απάντησή του εξόργισε ακόμα περισσότερο τον Τούρκο διοικητή, που αποφάσισε να επιβάλλει την απάνθρωπη τιμωρία που χρησιμοποιούνταν για προδότες και στασιαστές, δηλαδή το γδάρσιμο. Επί πέντε ώρες ο Διονύσιος υπέφερε από το απάνθρωπο βασανιστήριο στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι αφού τον έγδαραν ζωντανό, γέμισαν το δέρμα του με άχυρο και το περιέφεραν στην πόλη των Ιωαννίνων. Παρόλο που ο Διονύσιος δεν κατάφερε να χτυπήσει αποτελεσματικά τους Τούρκους, παρέμεινε πιστός στο όραμά του για όλη του τη ζωή και τελικά θυσιάστηκε γι’ αυτό. Η εξέγερση που έκανε το 1611 θεωρείται η δυναμικότερη εναντίον των Τούρκων κατά τον 17ο αιώνα.

Βιβλιογραφία-Πηγές

(1) Αραβαντινού Παναγιώτη, Xρονογραφία της Ηπείρου, τόμος Α’, σελ 220 – 224, εκδόσεις Ηλία Ρίζου, 1969 ( πρώτη έκδοση 1854 ).

(2) Κορδάτου Γιάννη,Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας,τόμος ΙΧ,εκδόσεις 20ός αιώνας.

(3) Σάθα Κωνσταντίνου Ν.,Τουρκοκρατούμενη Ελλάς,Αθήνησι 1869.

(4) Χατζηφώτη Ι. Μ., Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία, εκδ. Παπαδήμα, 2002.

(5) Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη.

(6) Κ.Ρωμαίου, Λαογραφική Εγκυγλοπαίδεια ΕΛΛΑΣ, τόμος 2ος, εκδόσεις Γιοβάνη.

(7) Εφημερίδα Εμπρός, 14 Μαρτίου 1948, σελ 6.

(8) Πλουμίδης, Γεώργιος (17 Αυγούστου 2000). «Διονύσιος ο Φιλόσοφος, Μητροπολίτης Λαρίσης»

Το κέρινο ομοίωμα του βασανισμένου Διονύσιου στο Μουσείου του Παύλου Βρέλλη στα Ιωάννινα

Η επιγραφή που βρίσκεται έξω από τη σπηλιά που συνελήφθη ο Διονύσιος…

Η επιγραφή στην περιοχή Λαχανόκηπος Τριποτάμου που ‘αφηγείται’ το ιστορικό πέρασμα του Διονύσιου από τα Άγραφα