Η Ευρυτανία βρίθει από Αη-Λιάδες. Κάθε χωριό έχει το δικό του και τα περισσότερα τον γιορτάζουνε με πανηγύρια και χορούς. Γενικά οι Αη-Λιάδες είναι τόσοι πολλοί, που οι άνθρωποι μπερδεύονταν, γι΄ αυτό και λέγανε «λες Αη-Λιάδες», (κάτι σαν το σημερινό: «λες μαλακίες»). Ίσως αναλόγου προελεύσεως είναι και ο φημισμένος: «Αη-Λιας της μπέηνας».
Σαν σήμερα γιορτάζουμε την ανάληψη του Αη-Λια, αν και ο Απόστολος Παύλος λέει ότι η ανάληψή του ήταν εικονική, στην πραγματικότητα υπάρχει και ζει ανάμεσά μας. Ο Αη-Λιας ποτέ δεν πέθανε.
Όταν βροντά και αστράφτει, πιστεύει ο λαός μας πως είναι ο Αη–Λιας, που τρέχει στον ουρανό με το πυρφόρο αμάξι του και διώχνει το δράκοντα ή το διάβολο με όπλο τους κεραυνούς, σαν άλλος Δίας των αρχαίων. Ο προφήτης Ηλίας είναι ρυθμιστής των καιρικών συνθηκών, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη.
Ο Αη-Λιας από τις κορφές ρυθμίζει τα «κυνικά καύματα» του Ιουλίου, όπως έλεγαν οι Αρχαίοι ημών. «Τ΄ Αηλιός ο καιρός γυρίζει αλλιώς» έλεγαν οι παλαιότεροι ημών.
Τα εν λόγω καύματα λέγονται έτσι γιατί εμφανίζονται όταν ο αστερισμός του Κυνός είναι πιο κοντά στη γη. Όμως για τα σημερινά καύματα δεν φταίει αυτός, αλλά ο Κύων της απληστίας μας, που δεν σέβεται καθόλου το περιβάλλον.
Η παράδοση τον θέλει ναυτικό, που τρομοκρατημένος από τα κύματα της θάλασσας, πήρε ένα κουπί κι έψαχνε να βρει μέρος, που οι άνθρωποι να μην το γνωρίζουν. Κι έτσι έφτασε κι εγκαταστάθηκε στα βουνά, σε κορφές και σε σύρραχα. Ο μύθος έχει τις ρίζες του στον Όμηρο, που αναφέρει ότι ο Οδυσσέας, μετά από τον ερχομό του στην Ιθάκη, πήρε ένα κουπί κι έψαχνε να βρει κι αυτός ένα μέρος, που οι άνθρωποι να μην το γνωρίζουν. Εμείς οι Ευρυτάνες -και όχι μόνον- θεωρούμε ότι το μέρος αυτό ήταν κοντά στον Προυσό, όπου και έχτισε και το ομώνυμο μαντείο.
Οι περισσότεροι Αη-Λιάδες, όντας στρατηγικά σημεία, συνδέθηκαν με ηρωικές κι αιματηρές μάχες και τραγουδήθηκαν στα κλέφτικα, στα ληστρικά και στ΄ αντάρτικα τραγούδια. Σ΄ ένα από τα τραγούδια του Νταβέλη ακούμε:
Μας πήρε η μέρα κι η αυγή
και που θα στήσουμε λημέρι
-Κακαράπη και Νταβέλη-
Στον Αη-Λια στο διάσελο
κει θα στήσουμε λημέρι
-Κακαράπη και Νταβέλη-
Εμείς -οι Κρικελλιώτες- έχουμε το δικό μας Αη-Λια που ευλογούσε και προστάτευε -και τον προστάτευαν- τους ποιμένες της Αρέντας, όμως τώρα που φύγαν οι ποιμένες, μαράζωσε κι αυτός. Επί Εμφυλίου κατέρρευσε το ξωκκλήσι του και σήμερα υπάρχει μόνο σαν τοποθεσία στους στρατιωτικούς χάρτες.
Σε αντίθεση με το Κρικελλιώτη Αη-Λια, ο Δομνιστιάνος αντίστοιχος, ζει και σήμερα στιγμές δόξας, κάθε 20 Ιουλίου στη γιορτή του, που οι χωριανοί κάθε χρόνο κάνουν το πανηγύρι τους.
Ο Αη-Λιας της Δομνίστας είναι και δικός μου Αη-Λιας γιατί, ως γυμνασιόπαις, εκεί έζησα ένα κομμάτι της ηρωικής μου εφηβείας και σπατάλησα ένα μέρος από το φως της νιότης μου. Πολλές φορές ανέβαινα στις κορφές των υψίκορμων πεύκων, προσπαθώντας να συνομιλήσω με τον προφήτη, που περιηγείτο με το άρμα του την ουράνια σφαίρα.
